Архив рубрики: тарих, риүәйәттәр, легендалар

Ислам и Советское государство (1917—1936)

                                        Ислам и Советское государство (1917—1936)
     Секты
     Последний вопрос, на котором я хочу остановиться, это вопрос о сектах.
     В Исламе два основных направления — суннитское и шиитское. Что из себя представляет суннитское направление — вам известно. Главное отличие шиизма (государственная религия современной Персии) от суннизма заключается в том, что шииты не признают трех «праведных» суннитских халифов: Абубакра, Османа и Омара, возглавлявших мусульманскую общину после смерти Мухаммеда, — и утверждают, что по праву наследственности Али, зять Мухаммеда, должен был быть первым халифом, а его преемниками — сыновья его Хасан и Хусейн, убитые при последующих халифах, как и сам Али60. Память об убийстве Хасана и Хусейна строго чтится шиитами и ежегодно [отмечается. — Д. А.] в первый мусульманский месяц Мухаррам, когда проводится повсеместно обряд «Шахсей-Вахсей», когда шииты занимаются рубкой и самоистязанием. Читать далее

Ислам и ОГПУ

                                                   Ислам и ОГПУ

     Ислам и Советское государство (По материалам Восточного отдела ОГПУ. 1926 год)

     Журнал «Ислам маджалласы» («Исламский журнал») с подзаголовком «религиозный, моральный и философский журнал» начал выходить в 1923 г. под редакцией казыя Кашшафа Тарджемани. Риза Фахретдин в статье «Религиозный вопрос сегодня» призывал соединить Коран и хадисы с потребностями современности и вводить изменения в жизнь, сообразуясь с Кораном и Сунной, говорил о необходимости выполнения законов шариата. Причем Фахретдин прямо ссылался на правовую концепцию Абу Ханифы и его традицию сохранения порядка и уважения к режиму. Муфтий выступал за максимальное поддержание контактов, обмен информацией и взаимопомощь между всеми органами ЦДУМ: религиозным съездом, улемами, мутаваллиями, духовными и ответственными личностями. В заключение Фахретдин призывал к организации съезда для обсуждения изменившихся реалий и принятия решений. Читать далее

Урыҫ крәҫтиәндәре хаҡында

                                       Урыҫ крәҫтиәндәре хаҡында
     Максим Горькийҙың был шаҡ ҡатырғыс мәҡәләһе 1922 йылда Берлинда сыға. Уны Рәсәйҙә һуғышҡа тиклем дә, унан һуң да, үҙгәртеп ҡороу ваҡытында ла баҫтырып сығармағандар, ғөмүмән, бер ҡасан да. Ул урыҫ крәҫтиән массаһының варварлығын һәм артта ҡалыуын һүрәтләй, уҡыусыға был яуызлыҡты тик ғәҙәттән тыш хәл менән генә бөтөрөп була тип әйтә. Дауам итеп автор: «Муса тарафынан Мысыр ҡоллоғонан сығарылған йәһүдтәр кеүек, урыҫ ерҙәренән һәм ауылдарының ярым ҡырағай, аҡылһыҙ, ауыр кешеләре — юғарыла әйтелгән бөтә ҡурҡыныс кешеләр юҡҡа сығасаҡ, һәм уларҙы яңы ҡәбилә — грамоталы, аҡыллы, дәртле кешеләр алмаштырасаҡ». Читать далее

Тамъяндарҙың ҡырылыуы

                                       Тамъяндарҙың ҡырылыуы
     Был хикәйәттә тамъян ырыуы мосолмандарының урыҫ баҫҡынсылары тарафынан аяуһыҙ ҡырылыуы тураһында бара. Тамъян ырыуҙарын Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил, Белорет, Көйөргәҙе, Мәләүез, Миәкә, Туймазы, Саҡмағош, Шаран райондары, Ырымбур өлкәһенең Әсәкәй (Асекеево) районы һәм Татарстан Республикаһының Сарман районы кешеләре тәшкил итә. Был хаҡта «История башкирских родов Тамъян» тигән китаптан уҡып белә алаһығыҙ. Ссылка ошо минең сайта: https://nazir1965.com/pdf-pdf-kitaptar/istoriya-bashkirskix-rodov-tamyan.html
     Мин үҙемдә тамъяндар араһынан һәм элекке терәк күршемдәр, аталары репрессия замандарында Өфө яғы райондарының береһенән ҡасып килгән Ҡөръән хафиз эйәһе татар милләтенән булды. Ырыуы буйынса Тамъяндарға ҡарай һәм балаларының да йөҙҙәре буйынса тулыһынса һарыларҙан булды тиерлек. Беҙҙең арала үҫеп башҡорт теленә тулыһынса күстеләр, ә паспортарында ҡайһы берҙәре татар йә башҡорт тип яҙылды. Бер Тамъян булып та телдәребеҙ төрлө булыуыбыҙға шул боронғо төрки грамматикаһын һәм шул телдә аралышыуыбыҙҙы совет коммунистәре тарафынан 19 быуат башында бөтөрөу әфәтелер.
     Ниндәй телдә булыуыбыҙға ҡарамаҫтан, мосолман булып ҡалайыҡ һәм беҙгә ҡаршы сыҡҡан дине дошмандарыбыҙға ҡаршы торайыҡ. Аллаһ Тәғәлә Ҡөръән Кәриме китабында изгелеккә һәм ғәҙеллеккә, хаҡлыҡҡа әйләй. Ялған тулы заманда, Иблис шайтандарынан алыҫ булайыҡ. Читать далее

Кем ул Зөлҡәрнәй?

                                                        Кем ул Зөлҡәрнәй?
     Зөлҡәрнәй — Ҡөрьәндә дүрт тапҡыр телгә алынған Аллаһтың тәҡүә ҡоло. Уның шәхесенә килгәндә, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, был турала аныҡ мәғлүмәттәр юҡ, шуға күрә уның пәйғәмбәр, вәли йәки ябай тәҡүәле хаким булыуы тураһында бәхәстәр бар. Ҡайһы бер мөфассирҙар, Аллаһ Тәғәләнең "Әй, Зөлҡәрнәй! (Кахф 18/86), тиеп өндәшеүенән сығып, уның пәйғәмбәр булыуы тураһында фекерен белдерә. Башҡалар иһә уның вәли булыуы тураһында һөйләй. Беҙҙең башҡорт википедияһына Зөлҡәрнәйҙе Александр Македонский менән бутап яңылышлыҡ индергәндәр. Рәсәй мосолмандары, бигерәк тә урыҫтар Александр Македонскийҙе беҙҙең славян тамырҙарынан, тиеп ебәрәләр. Был грек башлығының уларҙа ни затты бар? Ә Зөлҡәрнәй ғәрәптәрҙән булған. Ни эшләптер Зөлҡәрнәйгә Искәндәр тип, өҫтәлмә исем ҡушҡандар, хәҙистәрҙә һәм Ҡөръәндә был исем юҡ. Читать далее

Ватан?

                                                            Ватан?
     Ватан (отечество) нимә ул? – Тыуған ил, төйәк, йәнтөйәк, тыуған ерең ул. Урыҫса әйтһәк — Родина, тигән һүҙ, словактарҙа, поляктарҙа, чехтарҙа семья – ғәилә тигән мәғәнәлә. Малоростарҙа, украиндарҙа – родыня. Урыҫтарҙа – род, родня, родной, родственник һүҙҙәре менән бер тамырҙан. Родина (Тыуған ил) һүҙе боронғо род (ырыу, сығышы (тыумышы) яғынан) һүҙенән килеп сыҡҡан, ул ҡан ҡәрҙәшлеге менән берләшкән кешеләр төркөмөн аңлата. Һәр беребеҙ ниндәйҙер боронғо ырыу (ҡәбилә) тоҡомо. Ә род һүҙе славяндарҙың иң боронғо аллаһы Роданы аңлата.
     Дәүләт — ул территорияны, хакимлекте һәм был илдә йәшәгән халыҡты берләштергән термин, һәм был берләшмә хоҡуҡи мөнәсәбәттәрҙең бер өлөшө булып тора.
     Ватан (аталыҡ), шул патриот һүҙенең синонимы булараҡ бурыс, хоҡуҡ, патриотизм менән бәйле; был дөйөм туғанлыҡ идеяһы тип, уның өсөн көрәшергә, үлергә кәрәк тиеп, прапогандистар күберәк боҙоҡ хакимлекте яҡлап, уның идеологияһын, бөгөнгө боҙоҡлоҡтарын йәшерер өсөн ялғанға бер аҙ ысынбарлыҡты ҡушҡан сәйәсәте.
     Әммә беҙгә, мосолмандарға ер, балсыҡ, көфөрлөктә йәшәгән әҙәмдәр өсөн йән биреп, үлергә тыйыла. Мосолманға кеше үлтереү тыйыла! Тик Ислам динең яҡлап, уны барыһына ла еткерергә, таратырға һәм Аллаһ Тәғәләнең ризалығын алыр өсөн генә йән бирергә була. Ватан, национализм мәжүсилектең (язычество) бер төрө. Нимә өсөн үлергә тейеш? Ер өсөн. Читать далее

Зәки Вәлиди «Бөгөнгө Төркөстан»

Заки Валиди

Зәки Вәлиди

Зәки Вәлиди «Бөгөнгө Төркөстан»

     Ҡәҙерле уҡыусым һеҙҙең иғтибарға Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың «Бөгөнгө Төркиле Төркөстан һәм яҡын тарихы» китабынан (2-се өлөш) бер өҙөк тәҡдим итәм. Зәки Вәлиди был китабында урыҫтар үҙ «бөйөк» сәйәсәтең, мәҙиәнәттең, телен һәм башҡаһын нисек икенсе милләттәр араһына таратып, уларҙы баҫып алып «урыҫ тәртибен» урынлаштырыуы тураһында. Был «бөйөк урыҫ именлеге» бөгөнгө көндә беҙҙе ни хәлгә алып килеп еткергәнен күптәр аңлар, әгәр баштарынан ялған инаныуҙарын алып ташлап үҙ алы фекер йөрөтә алһалар.
      Зәки Вәлиди ысынбарлыҡта бөгөн беҙҙең һәм башҡа милләттәр менән ни булырын күҙалап яҙған. Бөйөк урыҫ мәҙәниәтенең тәьҫирендә булған халҡыбыҙ, хатта балалар баҡсаһына йөрөгән бәләкәй балаларыбыҙ урыҫтар һымаҡ һүгенеп һөйләшеп йөрөүен, ә өлкәндәренең ата-әсәләре менән гел урыҫ телендә аралашып, урыҫ һүгенеүҙәрен ҡушып һөйләшкәндәрен күрәбеҙ. Бындай бирелгән тәрбиә арҡаһында ата-әсәгә, өлкәндәргә, хатта үҙ-ара ҡатнашҡан туғандарға һәм башҡа халыҡҡа хөрмәт юғалып улар дошманға әйләнде. Читать далее

Абд аль-Ханнан (Абдул Ханнан) ишан

                                        Абд аль-Ханнан (Абдул Ханнан) ишан
     Бисмилләәһир-рахмәнир-рахим.
     Мәшһүр яҡташыбыҙ, үҙ заманының күренекле күренекле мәғрифәтсеһе һәм арҙаҡлы дин әһеле ишан-хәҙрәт Абд аль-Ханнан (Абдул Ханнан) Ноғоман улы Ирназаровҡа быйыл 160 йәш тула. Ул атаһының исеме менән Ноғоманов йөрөй.
     Бала саҡтан ишетеп килгән Абд аль Ханнан хәҙрәт тураһындағы мәғлүмәттәрҙең күбеһе бер ваҡыттала баштан сыҡманы.
     Асҡар ауылы мәсетенең имам-хатибы Әхмәт хәҙрәттең изге кәңәштәре менән был ҡулъяҙманы әҙерләүсе Ҡужан ауылы Ғәбделбарый улы Рафаил Мәсәлимов.
     Минең әсәйем Сафия (атаһы Дәүләтша ауылынан билгеле Камалетдин мулла, әсәһе Фатима Абд аль Ханнандың ҡыҙы) олоатаһы Абд аль Ханнанды яҡшы белә ине, бала сағынан ҡатнашып, аралашып үҫкән. Абд аль Ханнан хәҙрәтте һуңғы юлға оҙатҡандала булған (ул ваҡытта атайым менән әсәйем Әлмүхәмәт МТС-ында эшләгәндәр, шунда йәшәгәндәр).
Был ҡулъяҙманы әҙерләгәндә мин Асҡар ауылында йәшәгән Усманов Махиян мулланың һөйләгәндәрен иҫкә алдым (Махиян мулла Абд аль Ханнанға ҡоҙа була). Асҡар мәктәбендә 8-10 класстарҙа уҡығанда мин Махиян олоатайҙарға йыш бара торғайным. Махиян мулла миңә Камалетдин мулла Абд аль Ханнан ишан-хәҙрәт тураһында күп һөйләгәйне, ҡыҙғанысҡа ҡаршы күп нәмәләре онотолоп бөткән. Читать далее

Әхмәтзәки Вәлиди Туған

                                                      Әхмәтзәки Вәлиди Туған

     Ғайса Хөсәйеновтың Әхмәтзәки Вәлиди Туған тигән тарихи-биографик китабын һеҙҙең иғтибарға ПДФ форматта тәҡдим итәм. Китаптан өҙөк: Әхмәтзәки Вәлидиҙең кумиры — Йәләлетдин Руми. Төрөк һәм иран әҙәбиәте классигы Румиҙың фарсы телендәге шиғырҙарын ул әңгәмә барышында берәй фекерен образлы итеп нығытып ҡуйырға кәрәк булғанда йыш ҡына яттан цитаталарға ярата, уның кинәйәле һүҙҙәрен оҫта ҡуллана. «Мәүләнә төрлө яҡлы, күсмә мәғәнәле, тәрән фәлсәфәи фекерҙәр яҙып ҡалдырған, — ти ул. — Уларҙы аңлау өсөн дини әҙәбиәтте, хатта төп йәһүди сығанаҡтарҙы, пәйғәмбәр ҡиссаларын, Һарут-Марут, Балам-Баһур ҡиссаларын, ғәрәп әҙәбиәтен тәрән белеү шарт. Быларҙы минең кеүек бөтә нескәлектәрендә белеп етмәгән кешеләргә Румиҙы аңлауы анһат түгел. Баязит Бистами, Мансур Һаллаж һәм Ибраһим Әдһәмдең, суфыйҙарҙың тәржемәи хәлдәрен, Ҡөрьән аяттарын, хәдистәрҙе, ғәрәп һәм фарсы фольклорын, айырыуса иблис, шайтан интригаларын белеү мотлаҡ. Мәүләнә Йәләлетдин Руми, үҙе бик яҡшы хәбәрҙар булған был хикәйәт-киссаларҙың берәй киҫәгенә таянып, фекерен үҫтерә. Өҫтәүенә Руми, бер әҫәрҙең аҙағына сыҡмаҫтан, икенсеһенә, өсөнсөһөнә күсә. Улар араһындағы эске мәғәнәүи бәйләнештәрҙе аңлау ҙа уҡыусының дини, тарихи, әҙәби яҡтан мәҙәнилеге кимәленә бәйле». Читать далее

Күрәҙәлек итә, тимәгеҙ

                                               Күрәҙәлек итә, тимәгеҙ

Ахматзаки Валиди

Әхмәтзәки Вәлиди

     Әмир Юлдашбаевтың Әхмәтзәки Вәлидинең хаттарынан, сығыштарынан, башҡорт халҡына әйтелгән мөрәжәғәттәренән төҙөгән был «Күрәҙәлек итмә, тимәгеҙ» китабы ысынбарлыҡҡа илебеҙҙә булған һәм буласаҡ ваҡиғалар менән бәйле. Зәйнулла Рәсүлевтың кейәүе булараҡ бөйөк шәхесебеҙ Зәки Вәлидов иҫкәрткәндәренең бөтәһелә тормошҡа аша килә бит! Бәлки әүлиә Зәйнулла ишан илдә буласаҡ ваҡиғаларҙы күрәҙәләп Зәки Вәлидовҡа әйткәндер, сөнки был ғалимыбыҙ: тормош юлымда Зәйнулла ишан тап булмаһа, мин бәлки ябай сәуҙәгәр булыр инем тигән бит. Һәм быны Әхмәтзәки Вәлиди ошо яҙғандары аша иҫкәртергә теләгәндер.
Мин ни эшләптер был 1998 йылда баҫмаға бирелгән китапты элегерәк уҡымай, хәҙерге көндә ентекләп шуны уҡығыс – шанҡып ултырам. Ысынында был китапса яҙылғанса: сәйәсәттә һәм халыҡ тормошо араһындағы барған хәлдәр дөрөҫлөккә тап килә бит! Тик халыҡ наҙанлығы арҡаһында быны аңларға теләмәй һәм донъяһын ҡайғырта.
Читать далее