тарих, риүәйәттәр, легендалар

                                                 Иман иле – Мәккә
     Иман иле – Мәккә бишегенә асып индем донъя ишеген...
     Бисмилләһир-рәхмәниир-рәхиим! Рәсәйҙең хажға барыуҙы үҫтереүгә ярҙам күрһәтеүсе хәйриә фонды аша беҙҙең төркөм, 2011 йылда тур операторҙарҙан алданып, хаж сәфәренә бара алмаған мосолмандар, 2012 йылдың 19 октябрендә Ислам диненең бишенсе әрҡанын үтәү өсөн сәфәргә юлландыҡ. Аллаһы Тәғәлә Ҡөрьәндә шулай тигән: “…Кешеләрҙең Аллаһ алдында булған бурыстарына хаж ҡылыу керә, әгәр улар быны үтәй алырлыҡ булһалар” (“Ғимран”сүрәһе, 97).
     Хаж мөмкинлеге булған, бәлиғ һәм һау,сәләмәт кешеләргә фарыз. Ибраһим һәм Исмәғил пәйғәмбәрҙәр тарафынан тергеҙелеп, улар, башҡа пәйғәмбәрҙәр һәм сәхәбәләр ғибәҙәт ҡылған урын булғанға күрә, Ҡәғбәтулла мөбәрәк бер ғибәҙәтхана иҫәпләнә. Шуның өсөн дә Аллаһы Тәғәлә беҙгә шул ғибәҙәтхананы зыярат ҡылырға ҡушҡан. Быны атҡара алған кешеләргә ҙур әжер һәм сауаптар вәғәҙә иткән. Ғалимдарҙың һүҙҙәренә нигеҙләнеп, хаж Һижриҙең алтынсы йылын да фарыз булған, шул нигеҙҙән Аллаһы Тәғәлә аят иңдергән: “Аллаһ ризалығы на өмөт менән хаж һәм үмрәне иң камил рәүештә үтәгеҙ” (Баҡара сүрәһе,196-cы аят). тулыһынса ошонда уҡығыҙ...

            Башҡорт аты

     (Экономист яҙмалары)
          «... Ҡайҙа ла ғына бармай, ниҙәр күрмәй...
                Ир-егеткәй менән ат башы».
     Рамаҙан Өмөтбаевтың «Осрашыуҙар — юғалтыуҙар» китабынан, публицистик очерктар, 1984—1993 йылдарҙағы иҫтәлекле ваҡиғалар, «Башҡорт аты» тигән мәҡәләһен тәҡдим итәм.
     Бындағы яҙылған ваҡиғалар бөгөнгө көндәге яландағы хисапһыҙ көтөүсеһеҙ йөрөгән аттарға ҡағылмай тиерлек. Ни эшләп тигән һорауға? — был өйөр-өйөр аттар, күбеһе түрәләрҙеке һәм улар тиҙ байығыу маҡсатынан сығып аттар үрсетәләр, кешеләрҙең, ойошмаларҙың сабынлыҡ, игенлек, көтөүлек ерҙәрен тапап йөрөгән көтөүсеһеҙ малдар. Уларҙан хөкүмәткә лә һәм беҙгә лә зыянынан башҡа бер файҙаһы ла юҡ, налог түләү тигән нәмәләрелә икеле, уларға хисап юҡ.
     Динебеҙ яғынан былар харам малдар: кешеләрҙең ерен тапап, үләнең урлап ашап йөрөгән мал – харамға инә. Ҡымыҙы ла, ите лә харам. Был мал хужалары зәҡәт сығарыуҙы беләләр микән, уныһы ла ҡабул булмаясаҡ, сөнки үҙ көтөүлектәрендә йөрөмәгән малдарҙан зәҡәт алынмай. Хәрәм зәҡәт була. Мәсеттәргә лә һәм башҡаларғала уларҙың саҙаҡаларын алыу тыйыла. Мәжлестәрҙә уларҙың ҡымыҙын үә итен ашау харам ғәмәл. Ҡағыла күрмәгеҙ.
     Бер риүәйәттән килә: тәҡүә динле мосолман малы менән кеше яланы аша үткәндә уны етәкләп алып сығыр булған һәм был мәлдә малының ауыҙына ҡапсыҡ кейҙерергән. Ни эшләп быны эшләйһең, — тип унан һорағандар. Ул яуабында: кеше еренән малым берәй үләнде йолҡоп ашап ҡуймаһын тип, Аллаһ Тәғәләнең асыуынан ҡурҡамын, тигән. Ошо мал ашаған бер бөртөк үләндән һөтө үә ите аша миңә хәрәм инәсәк тигән. Был риүәйәттән сығып кеше хаҡын ашамаҫ өсөн иманыбыҙҙы һаҡлар кәрәк, Аллаһ Тәғәләнән ҡурҡыр кәрәк, шуға ла хәләл үә хәрәмлек мәсьәләләрендә иғтибарлы булайыҡ. тулыһынса ошонда уҡығыҙ...

                                                                     Рәғәиб кисәһе
     Аллаһ Тәғәлә иманлы ҡолдарына мәрхәмәтле һәм шәфҡәтле булғаны өсөн, ҡайһы бер айҙарға, көндәргә һәм кисәләргә өҫтөнлөк бирҙе. Мөхәммәд (саллаллаһу ғәләйһи үә сәлләм) өммәтенә бик мөбәрәк һәм бик фазыйләтле көн һәм кисәләр бүләк итә. Был замандарҙа (ваҡыттарҙа) ҡылына торған доғаларҙың, тәүбәләрҙе ҡабул ителәсәген белдертте. Ҡолдарының күп ғибәҙәт ҡылыуҙары, доға һәм тәүбә итеүҙәре өсөн шундай замандарҙы (ваҡыттарҙы) сәбәп итә. Был мөбәрәк һәм фазыйләтле көн һәм кисәләренең бер өлөшө өс айҙар исемен йөрөткән Рәжәб, Шәғбан һәм Рамаҙан айҙары эсендәлер, Рағаиб, Миғраж, Бәраәт һәм Ҡәҙер кисәләре был айҙар эсендә ҡәҙерле һәм тиңһеҙ кисәләрҙер. тулыһынса ошонда уҡығыҙ...

                                                         Әбйәлилдәр 1812 йылда

                                      1812 йылғы Ватан һуғышында — әбйәлилдәр
          1812 йылдың 12 июнендә Франция ғәскәрҙәре Рәсәйгә ҡаршы һуғыш башлаған. 8 августа батша Александр I Ырымбур губернаһы башҡорттарынан 30 һәм унан да күберәк һыбайлы полк тупларға тигән бойороҡ сығара һәм уны утәуҙе Ырымбур губернаһы ғәскәрҙәренең баш атаманы Углицкийға йөкмәтә.
     Июль-октябрь айҙарында 18 башҡорт атлы полкы ойошторола. Бөтәһе I Ватан һуғышында башҡорттарҙан тупланған 28 һыбайлы полк ҡатнаша. Хәҙерге Әбйәлил районы биләмәһендә, элекке 6-сы башҡорт кантонының, Үрге Урал өйәҙендә ике — 14-се һәм 15-се атлы полк төҙөлә. 7 октябрҙә улар һуғышҡа оҙатыла. тулыһынса ошонда уҡығыҙ...