Архив рубрики: тарих, риүәйәттәр, легендалар

Основные вехи становления Ислама в Башкортостане

Глава 1
Ислам в Средневековье и в новое время
На рубеже I и II тысячелетий на территории Южного Урала под влиянием глобальных процессов формировались новые культурные парадигмы существования средневековых сообществ. В первую очередь эти изменения были обусловлены социально-экономическими причинами, а именно необходимостью интеграции в глобальную систему взаимоотношений, где с VII века ключевую роль начинает играть ислам. Распространение этой монотеистической религии в Северной Евразии являлось главным условием вхождения башкир в афроевразийскую мир-систему того времени.
Принятие новых доктрин было обусловлено изменениями в социальной и этнической консолидации населения, где приоритетными становятся не родственные, а территориально-экономические связи. Факт принятия сложной системы единобожия является свидетельством высокого для того времени уровня развития в экономическом и социальном планах обществ, которые способны поддерживать эффективные связи с центрами цивилизации. Читать далее →

Венгр — мадъярҙар Әбйәлилдә

Венгр-мадьяр этнографы Дьюла (Юлиус) Месарош 1909 йылдарҙа хәҙерге Әбйәлил районының Тупаҡ ауылы аша экспедиция — тикшеренеүҙәре менән үтә. Был экспедицияһы ваҡытында Месарош элекке Башҡортостанда һәм башҡа ерҙәрҙә йәшәгән башҡорттар тураһында уникаль фотоһүрәттәр төшөрә. 112 йылдаң һуң был ғалим үткән юлдан – уның эҙенән Венгриянан килгән мадьяр егеттәре, ғалим, этнограф Давид (Дауыт) Шомфаи Кара һәм антрополог Иштван (Иштуған) Санта Әбйәлил районының Тупаҡ ауылына килделәр. Был осрашыу 2021 йылдың 24 сентябрендә була.
Читать далее →

Сәләфит-ваһһабиттар юлы бармы?

Сәләфит-ваһһабиттәрҙең юлы бармы?
Сәләфит-ваһһабит тип Ислам диненән яҙып бер идеология юлына эйәргән радикал төркөмгә әйтәбеҙ. Элек улар ваһһабит булып йөрөһәләр, һуңғы биш-алты йылда улар сәләфиттәргә әйләнеп киттеләр. Хәҙер инде беҙҙең Хәнәфи мәҙһәбенә инеп, үҙәрен хатта хәнәфиттәр тип атап, «саф» дин алып баралар имеш. Дөрөҫөндә үҙҙәре аҙашып, башҡаларҙы аҙаштырып, хәҙер инде ҡайҙа баштарын тығырға белмәй йөрөгән әҙәмдәр. Үҙҙәренең ошо идеологияһына шул тиклем сумғандарҙа, быға ҡаршы дини ғалимдарҙың яҙған, килтергән дәлилдәрен күрергә лә, ишетергә лә, уҡырға ла теләмәйҙәр. Баштарын фекерләтеп, бер аҙ уйланып, сағыштырып, тикшереп аңларға теләмәйҙәр, тик үҙ ишеткәндәрен бер ҙур ғалим һымаҡ ҡыланып башҡаларға еткерергә маташалар. Имеш «саф» дин тараталар. Күңелдәрендә һәм йөҙҙәренә сыҡҡан тәҡҡәберлек сифаты уларҙа. «Сәләфиттәр»ҙең маҡсаты аныҡ — өммәт өсөн түгел, идея өсөн хеҙмәт итеү. Был, үҙ сиратында, йәмғиәтте тарҡатыуға килтерә. Сәләфиттәрҙең нигеҙе ваһһабсылыҡта. Читать далее →

Пәйғәмбәргә ﷺ бәйле төштәрҙән риүәйәттәр

Пәйғәмбәргә ﷺ бәйле төштәрҙән риүәйәттәр
Мөхәммәд пәйғәмбәргә ﷺ бәйле булған төштәрҙән риүәйәттәр. Мөхәммәд ﷺ хәбәр биргәнсә, төштәр өс төрлөгә бүленә. Уларҙың бер иштәре Аллаһы Тәғәләнән, икенселәре шайтандан һәм өсөнсөләре донъя мәшәҡәтенә мауығып, шул хәл төшкә инеү осраҡтары. Аллаһ Тәғәләнән килгән төштәр күп осраҡта йә иһә хәйерле хәбәр бирә торған, киҫәтеү төштәре була. Аллаһ Сүбханә үә Тәғәлә, әҙәм балаларына шәфҡәтлелеген күрһәтеп, пәйғәмбәрлектең ҡырҡтан бер өлөшөн мосолмандар күргән төштәр аша ҡалдырған. Киләсәкте бер кеше лә белә алмай, әлбиттә. Әммә Аллаһ Тәғәлә булған белеменең бер өлөшөн яратҡан, һөйөклө бәндәләренә биреүе мөмкин. Төш аша, йә иһә күңелдәренә һөйөндөрөү, йә иһә Аллаһы биргән аҡыл менән кеше буласаҡты күҙәтә ала. Был – Аллаһы Тәғәләнең бүләге. Әйтеп киткәнсә, Аллаһы Тәғәлә төштәре барыһы ла хаҡ, улар бигерәк тә Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәд ﷺ менән бәйле булһа. Кем дә кем уны төшөндә күргән, был бик ҙур ҡыуаныс, тимәк, әлеге кешене был донъяла ғына түгел, бәлки, ахирәттә лә яҡшылыҡ көтә. Шул уҡ ваҡытта Мөхәммәд ﷺ төштә ҡайһы бер кешеләрҙе тейешһеҙ хәлдәрҙән, гөнаһлы эштәрҙән, боҙоҡ ғәмәлдәрҙән, һүҙҙәрҙән киҫәтә лә ала. Мәкерле Иблис төшкә башҡа кешеләр ҡиәфәтендә инә алһа ла, пәйғәмбәр булып инә алмай. Ә шайтандан килгән төштәр боҙоҡлоҡҡа, насарлыҡҡа өндәй. Читать далее →

История деревни Таштимерово

На этой фотографии башкирская деревня в развед-документах спецслужб Германии в 1930—1940 годах. Башкирия в документах Третьего рейха. Уфа. 2020...pdf: https://vk.com/doc388614603_548682888?hash=51ebe072d8b1fecb62&dl=3d1f7840553366bb5a Читать далее →

СССР –ҙағы Ислам дине

СССР –ҙағы Ислам дине
Ҡайһы бер дин әһелдәре дингә ҡаршы булған замандарҙы иҫкә алыу гонаһ була тип әйтергә маташалар. Ысынында, үҙ ил тарихтарыбыҙҙы, башҡа йәшәйеш замандарҙы иҫкә алып һығымта эшләмәһәк беҙ үҙ аҡылыбыҙҙа булабыҙмы һуң? Ҡөръәндә лә бит ер, ил, шәхестәр, пәйғәмбәрҙәр, һәр быуындың, милләтең яҙмышы тарихе яҙылған бит. Тарихыбыҙҙың бер мәле динһеҙлек менән үтте тип, Америкала Амазонияла йәшәгән ҡырағай ҡәбиләләрҙе иманһыҙҙар тип, уларға ла ғәйеп тағайыҡ. Беҙ уҙған ғүмеребеҙгә әйләнеп ҡарамаһаҡ, гонаһларҙы иҫкә алмай тәүбә итмәһәк, фәрештә булып китәбеҙ түгелме? Тәҡдиргә риза булмай зарланабыҙ бит. Ожмаҡ төбәге булған Башҡортостанда йәшәүгә риза булмай, Ғәрәбстандағы сүллектә йәшәгән бедуиндәрҙең дөйәһенә ултырыға самалайбыҙ түгелме. Шул ғәрәптең ауыҙына ҡараһаҡ, иманыбыҙ арта имеш. Читать далее →

Исмәғил, ғәләйһис-сәләм

Дин тарихынан сәхифәләр.
Исмәғил, ғәләйһис-сәләм, тормошонан бер нисә һабаҡ.
Исмәғил, ғәләйһис-сәләм, ғәрәптәр араһында үҫә. Улар менән аралашып, ғәрәп телен өйрәнә, ғәрәп телендә матур итеп һөйләшә белеү ҙә Исмәғилдән башлана.
Йәмәғәте менән улын күрер өсөн Ибраһим, ғәләйһис-сәләм, һәр айҙа, икенсе бер риүәйәттә йылына бер тапҡыр Мәккә яҡтарына килеп йөрөй, әммә оҙаҡ-оҙаҡ туҡталып та, атынан йәки дөйәһенән дә төшөп тормай Шамға ҡайтып китер була. Сөнки был яҡтарҙа туҡталып, атынан да төшөп тормаҫҡа Сара алдында ант иткән, уға вәғәҙә биргән була ул. Читать далее →

Өфөнөң элекке мәсеттәре

Өфөнөң элекке мәсеттәре
Өфөнөң беренсе йәмиғ мәсете — 1830 йылда мөфтий Әбсәләм Әбдрәхимовтың тырышлығы менән һалына. Төҙөлөш өсөн киткән сығымдарҙы икенсе гильдия сауҙагәре Мөьмин Таһиров күтәрә. Мәсет көмөш аҡса менән ун ике мең һумға төшә. Был бина аҙаҡтан бер нисә тапҡыр үҙгәртеп ҡорола.
Әбдрәхим мөфтөйҙөң вафатынан һуң мәсеткә имам булып уның улы Әхмәҙей Әбделсәләмов ҡала. Уны 1844 йылда, Хажи Тархан Сөләймәнов алмаштыра ла 41 йыл буйы имамлыҡ итә.
1885 йылдың 2 ғинуарында мөфтөй Сәлимгәрәй Тәфкилев вафат була ла йәмиғ мәсете эргәһенә ерләнә. 1890 йылда мәсет файҙаһына емеш-еләк баҡсаһы, мунсаһы булған күршеләге йорт һатып алына. Унда хәҙер Рәсәй мосолмандарының үҙәк Диниә назараты. Читать далее →

Әбйәлил — Асҡар

Асҡар — Әбйәлил районының үҙәге. Ул Урал аръяғындағы боронғо ауылдарҙың береһе. Асҡарҙың өс исеме булған. Уларҙа ауылдың оҙайлы тарихы сағылған.
Асҡар ауылы иң тәүҙә Түңгәүер тип йөрөтөлгән. Түңгәүер тигән исемде ауылға ҡәбилә исеменә ҡарап ҡушҡандар. Сөнки был ауылда йәшәгән кешеләр элек түңгәүер ҡәбиләһенә ҡараған. Түңгәүер ҡәби-ләһенә килгәндә, ул борон замандарҙа бөрйән, үҫәргән ҡәбиләләре менән бергә йәшәр булған. Элек уларҙың йәйләүҙәре лә бер-береһенән алыҫ булмаған. Бөрйән, түңгәүер һәм үҫәргән башҡорттарының төп өлөшө Башҡортостандың хәҙерге Бөрйән, Әбйәлил, Йылайыр, Хәйбулла, Ейәнсура, Ырымбур өлкәһенең Ҡыуандыҡ, Медногорский, Һарыҡташ райондарында таралған. Борон улар башҡорттар йәшәгән ерҙе көньяҡтан сикләп торғандар. Бер-береһенә яҡын йәшәһәләр ҙә, һәр ҡәбиләнең ере үҙенә айырым булған. Читать далее →

Тере тарих

Тере тарих
«Юҡ, балам, беҙ Себергә әпәйгә китеп барабыҙ. Ауылда халыҡ бик ас. Атайың да беҙҙең менән бармаҡсы булғайны, аҡса әҙ, тип тороп ҡалды. Халыҡ астан шешенә, ҡайһылары малдарын һуйып ашай, ваҡ мал ҡалманы шикелле. Эт-бесәйҙәрҙе лә бөтөрҙөләр. Хәлдәр, улым, бик мөшкөл. Атайың Бибийен ҡыуып маташа ине, нишләгәндер. Вәлиулла ағайың бик аҡһай, шешенеп бөткән, Михайловкаға етә алмай ултыра ине»,– тип һөйләнеләр. Ағиҙел №3 2010 йыл

Аҫта мышка ярҙамында өрөлтөп уҡый алаһығыҙ. Уң яҡта өҫтә ҡара дүртмөйөш стрелка менән шунда баҫып ҙурайтығыҙ. Читать далее →