Архив метки: Әхмәтзәки Вәлиди

Зәки Вәлиди «Бөгөнгө Төркөстан»

Заки Валиди

Зәки Вәлиди

Зәки Вәлиди «Бөгөнгө Төркөстан»

     Ҡәҙерле уҡыусым һеҙҙең иғтибарға Әхмәтзәки Вәлиди Туғандың «Бөгөнгө Төркиле Төркөстан һәм яҡын тарихы» китабынан (2-се өлөш) бер өҙөк тәҡдим итәм. Зәки Вәлиди был китабында урыҫтар үҙ «бөйөк» сәйәсәтең, мәҙиәнәттең, телен һәм башҡаһын нисек икенсе милләттәр араһына таратып, уларҙы баҫып алып «урыҫ тәртибен» урынлаштырыуы тураһында. Был «бөйөк урыҫ именлеге» бөгөнгө көндә беҙҙе ни хәлгә алып килеп еткергәнен күптәр аңлар, әгәр баштарынан ялған инаныуҙарын алып ташлап үҙ алы фекер йөрөтә алһалар.
      Зәки Вәлиди ысынбарлыҡта бөгөн беҙҙең һәм башҡа милләттәр менән ни булырын күҙалап яҙған. Бөйөк урыҫ мәҙәниәтенең тәьҫирендә булған халҡыбыҙ, хатта балалар баҡсаһына йөрөгән бәләкәй балаларыбыҙ урыҫтар һымаҡ һүгенеп һөйләшеп йөрөүен, ә өлкәндәренең ата-әсәләре менән гел урыҫ телендә аралашып, урыҫ һүгенеүҙәрен ҡушып һөйләшкәндәрен күрәбеҙ. Бындай бирелгән тәрбиә арҡаһында ата-әсәгә, өлкәндәргә, хатта үҙ-ара ҡатнашҡан туғандарға һәм башҡа халыҡҡа хөрмәт юғалып улар дошманға әйләнде. Читать далее

Күрәҙәлек итә, тимәгеҙ

                                               Күрәҙәлек итә, тимәгеҙ

Ахматзаки Валиди

Әхмәтзәки Вәлиди

     Әмир Юлдашбаевтың Әхмәтзәки Вәлидинең хаттарынан, сығыштарынан, башҡорт халҡына әйтелгән мөрәжәғәттәренән төҙөгән был «Күрәҙәлек итмә, тимәгеҙ» китабы ысынбарлыҡҡа илебеҙҙә булған һәм буласаҡ ваҡиғалар менән бәйле. Зәйнулла Рәсүлевтың кейәүе булараҡ бөйөк шәхесебеҙ Зәки Вәлидов иҫкәрткәндәренең бөтәһелә тормошҡа аша килә бит! Бәлки әүлиә Зәйнулла ишан илдә буласаҡ ваҡиғаларҙы күрәҙәләп Зәки Вәлидовҡа әйткәндер, сөнки был ғалимыбыҙ: тормош юлымда Зәйнулла ишан тап булмаһа, мин бәлки ябай сәуҙәгәр булыр инем тигән бит. Һәм быны Әхмәтзәки Вәлиди ошо яҙғандары аша иҫкәртергә теләгәндер.
Мин ни эшләптер был 1998 йылда баҫмаға бирелгән китапты элегерәк уҡымай, хәҙерге көндә ентекләп шуны уҡығыс – шанҡып ултырам. Ысынында был китапса яҙылғанса: сәйәсәттә һәм халыҡ тормошо араһындағы барған хәлдәр дөрөҫлөккә тап килә бит! Тик халыҡ наҙанлығы арҡаһында быны аңларға теләмәй һәм донъяһын ҡайғырта.
Читать далее

Башҡорттарҙың боронғо ғәскәрҙәре

                                            Башҡорттарҙың боронғо ғәскәрҙәре

     Әхәт Сәлихов «Әхмәтзәки Вәлидиҙең Рәсәйҙәге ғилми эшмәкәрлеге» . Китапты тулыһынса аҫта уҡырға мөмкин.

     Әхмәтзәки Вәлиди. Башҡорттарҙың боронғо ғәскәрҙәре хаҡында

     Башҡорттарҙың ысын армия булып хеҙмәт итеүе 1798 йылдан башлана. Ләкин башҡорттар борон-борондан уҡ ғәскәри халыҡ булғанлыҡтан, Рәсәй хөкүмәте ҡулына инеү менән үҙ ихтыярҙары менән ғәскәри хеҙмәткә барған. Башҡорт ғәскәре хаҡында беренсе хәбәр 1608 йылда күренә. 1676 йыл бер мең тирәһе башҡорт Ҡырым һуғышына һәм төрлө ваҡыттарҙа поляктарға ҡаршы барғандар. Был хеҙмәттәрҙең барыһына ла теләгән кешеләр барған, йәғни ихтыярлы эш булған. 1754 йылдың 14 мартынан башлап Рәсәй хөкүмәте башҡорттарҙан кәрәк саҡта ғәскәр алырға әмер сығарған һәм шул ваҡыттан башлап 1797 йылға тиклем линия хеҙмәтенә (йәғни дәүләт сиктәрендәге крепостарҙағы хеҙмәткә) барғандар. 1755 йыл хеҙмәттә 1969 кеше булған. 1754 йылға ҡәҙәр хеҙмәттәре өсөн жалование алмағандар. Тик ҡылған эштәренә ҡарап награда ғына I алғандар, әммә 1854 йылдан 1898 йылға хеҙмәт итеүселәргә жалование, фураж һәм провиант бирелгән. Башҡорттарҙың 1898 йылға тиклемге ғәскәри хеҙмәтен беренсе дәүер тип әйтергә була. Ул саҡта башҡорттар, һәммә ғәскәр тәртибе эштәрендә үҙе теләгән рәүештә булған, Рәсәйҙең регуляр армияһы кеүек ғөмүми ҡанундарға ҡарамаған. Хеҙмәткә теләп йәки хөкүмәт әмере буйынса барыусыларҙың барыһы ла үҙҙәре теләгән кешене баш итеп һайлап, үҙҙәренсә эш иткәндәр. Читать далее