Ер һатмағыҙ, башҡорттар,
                                       Ерҙәй дәүләт һис тә юҡ
     Аҫтағы тарихи хикәйәттә бынан бер быуат элегерәк заманда башҡорттоң сит-яттарға ер һатыуы ниндәй ҙур проблемаларға килтереүең тасиурләй. Хатта халыҡтың изгелек яғы бөтөп, мораль яҡтан түбәнгә төшөүен. Был бер быуат элек... Беҙҙең 1990 –сы йылдарҙа сит ил демократияһы менән халыҡты бөтөнләй аҙҙырҙылар. Бөгөндә күрәбеҙ: төпкөл ауыл башҡорттарына тиклем аҡсаға нәфселәнеп әле лә урыҫтарға үҙҙәренең участкаларын һатыуҙарын. Өҫтә ултырған «ағайҙарҙың» «Башнефть» һымаҡ организацияларҙы меңләгән гектар ере менән сит олигархтарға осороуын.«Ерһеҙ ҡалыу – илһеҙ ҡалыу» нимәгә алып килде үткән быуат башҡорттарын. Яуҙа-ҡырылыш, меңәрләгән янған ауылдар, меңәрләгән ҡорбандар. Диндән ситләшеү арҡаһында граждандар һуғышы, Бөйөк Ватан һуғышы... Бөгөн Аллаһ Тәғәлә беҙгә аманат итеп биргән ерен ҡәҙерләмәгәнгә ҡәһәрен ебәрмәҫ, тип уйлайһығыҙмы? Ере юҡтың – иле юҡ, иле юҡтың – ере юҡ; ил, ере булмағандың көн итерлек хәле юҡ. Балаларығыҙға ерҙе һәм динде ҡалдырмаһағыҙ – уларҙың нәҫеле юҡ. Бер урыҫ ауылға килде тип, бөтә ауыл урыҫҫа һупалай, ә урыҫ башҡортҡа әйләнмәҫ. Бөгөн шул әҙәмгә ерен һатҡан – иртәгә шуның бөтә ерҙе бысратып йөрөгән сусҡаһын көтәр, бына һиңә тәүге яза!

Читать далее →

                                                 Иман иле – Мәккә
     Иман иле – Мәккә бишегенә асып индем донъя ишеген...
     Бисмилләһир-рәхмәниир-рәхиим! Рәсәйҙең хажға барыуҙы үҫтереүгә ярҙам күрһәтеүсе хәйриә фонды аша беҙҙең төркөм, 2011 йылда тур операторҙарҙан алданып, хаж сәфәренә бара алмаған мосолмандар, 2012 йылдың 19 октябрендә Ислам диненең бишенсе әрҡанын үтәү өсөн сәфәргә юлландыҡ. Аллаһы Тәғәлә Ҡөрьәндә шулай тигән: “…Кешеләрҙең Аллаһ алдында булған бурыстарына хаж ҡылыу керә, әгәр улар быны үтәй алырлыҡ булһалар” (“Ғимран”сүрәһе, 97).
     Хаж мөмкинлеге булған, бәлиғ һәм һау,сәләмәт кешеләргә фарыз. Ибраһим һәм Исмәғил пәйғәмбәрҙәр тарафынан тергеҙелеп, улар, башҡа пәйғәмбәрҙәр һәм сәхәбәләр ғибәҙәт ҡылған урын булғанға күрә, Ҡәғбәтулла мөбәрәк бер ғибәҙәтхана иҫәпләнә. Шуның өсөн дә Аллаһы Тәғәлә беҙгә шул ғибәҙәтхананы зыярат ҡылырға ҡушҡан. Быны атҡара алған кешеләргә ҙур әжер һәм сауаптар вәғәҙә иткән. Ғалимдарҙың һүҙҙәренә нигеҙләнеп, хаж Һижриҙең алтынсы йылын да фарыз булған, шул нигеҙҙән Аллаһы Тәғәлә аят иңдергән: “Аллаһ ризалығы на өмөт менән хаж һәм үмрәне иң камил рәүештә үтәгеҙ” (Баҡара сүрәһе,196-cы аят). Читать далее →

I. ӘҘӘМ ВӘ ИБЛИС
Хоҙа ғөзимәт вә ҡөҙрәт менән был ерҙе хаҡ иткәс,
Ер өҫтөндә әҙәмдәр яратырға ваҡыт еткәс,
Ниһөйөтһеҙ кешеләргә булыр тип ер йөҙө меҫкен
Ер өҫтөнө үҙенең фөйзене әсрарҙы сәскән.
Ҡояш нур сәсте ергә күктән, яҡтырҙы ай төндө,
Кешеләрҙе яралтмаҡ булды шунан һуң ер өҫтөндө.
Ниңәлер?.. Шул ваҡыт Алла мәләктәргә хәбәр бирҙе:
«Әҙәм балалары өсөн хаҡ ҡылдым ҡара ерҙе,
Әҙәм хәлифә булыр ергә уны шуға яраттым», — тип,
«Уға ниғмөттәр бирҙем, һеҙгә биргәндән артыҡ», — тип.
Был төблиғты әйткәс тә мәләктәр аптыраштылар.
«Был ниндәй эш?» — тиеп, был мәсьәләлә һүҙҙәр астылар.
Тинеләр: «Был фәсад әһлен яратмаҡта ни хикмәт бар?
Ғази буласаҡ әҙәмдәрҙә был ниндәй әфзөлиәт бар?
Гонаһ эштәр ҡылырҙар һәм улар мотлаҡ түгәрҙәр ҡан.
Тулар ергә фәсад, талаш, һуғыш, ғәйбәт менән боһтан. Читать далее →

            Башҡорт аты

     (Экономист яҙмалары)
          «... Ҡайҙа ла ғына бармай, ниҙәр күрмәй...
                Ир-егеткәй менән ат башы».
     Рамаҙан Өмөтбаевтың «Осрашыуҙар — юғалтыуҙар» китабынан, публицистик очерктар, 1984—1993 йылдарҙағы иҫтәлекле ваҡиғалар, «Башҡорт аты» тигән мәҡәләһен тәҡдим итәм.
     Бындағы яҙылған ваҡиғалар бөгөнгө көндәге яландағы хисапһыҙ көтөүсеһеҙ йөрөгән аттарға ҡағылмай тиерлек. Ни эшләп тигән һорауға? — был өйөр-өйөр аттар, күбеһе түрәләрҙеке һәм улар тиҙ байығыу маҡсатынан сығып аттар үрсетәләр, кешеләрҙең, ойошмаларҙың сабынлыҡ, игенлек, көтөүлек ерҙәрен тапап йөрөгән көтөүсеһеҙ малдар. Уларҙан хөкүмәткә лә һәм беҙгә лә зыянынан башҡа бер файҙаһы ла юҡ, налог түләү тигән нәмәләрелә икеле, уларға хисап юҡ.
     Динебеҙ яғынан былар харам малдар: кешеләрҙең ерен тапап, үләнең урлап ашап йөрөгән мал – харамға инә. Ҡымыҙы ла, ите лә харам. Был мал хужалары зәҡәт сығарыуҙы беләләр микән, уныһы ла ҡабул булмаясаҡ, сөнки үҙ көтөүлектәрендә йөрөмәгән малдарҙан зәҡәт алынмай. Хәрәм зәҡәт була. Мәсеттәргә лә һәм башҡаларғала уларҙың саҙаҡаларын алыу тыйыла. Мәжлестәрҙә уларҙың ҡымыҙын үә итен ашау харам ғәмәл. Ҡағыла күрмәгеҙ.
     Бер риүәйәттән килә: тәҡүә динле мосолман малы менән кеше яланы аша үткәндә уны етәкләп алып сығыр булған һәм был мәлдә малының ауыҙына ҡапсыҡ кейҙерергән. Ни эшләп быны эшләйһең, — тип унан һорағандар. Ул яуабында: кеше еренән малым берәй үләнде йолҡоп ашап ҡуймаһын тип, Аллаһ Тәғәләнең асыуынан ҡурҡамын, тигән. Ошо мал ашаған бер бөртөк үләндән һөтө үә ите аша миңә хәрәм инәсәк тигән. Был риүәйәттән сығып кеше хаҡын ашамаҫ өсөн иманыбыҙҙы һаҡлар кәрәк, Аллаһ Тәғәләнән ҡурҡыр кәрәк, шуға ла хәләл үә хәрәмлек мәсьәләләрендә иғтибарлы булайыҡ. Читать далее →

    Башҡорт тарихы

     Башҡорт ҡәүеменең фәләкәте
     Рычков үә ғәйреләрҙең хәбәрҙәренә күрә, 1735—1740 йылдарҙа 700 миҡдарында башҡорт ҡәрйәһе ут менән яндырылмыш, 3300 ҡәҙәре башҡорт каторгаға ебәрелмеш. 8200 ҡәҙәре ҡатын-ҡыҙ, баласаға рус байҙарына бүленеп бирелеп, уларға ҡол һәм йәриә хөкөмөнә ҡылынмыш, 16893 ҡәҙәре башҡорттоң хөкөм менән баштары киҫелмеш. Һуғыш ваҡытында тәләф булған башҡорттар был иҫәпкә дахилдыр. Быларҙан бөтөнөһө йөҙ меңдән артыҡтыр. Халыҡтың үрсеү ҡағиҙәһенә бинаән ошо йөҙ мең башҡорттан бөгөн бер миллион башҡорт булыр ине, был иһә Ҡаратағ хөкүмәтенең бөтөн халҡының өс- дүрт миҫалына бәрәбәр киләлер.
     Шура. 1910. № 21. 666-сы бит. Ризаитдин Фәхретдинов

Читать далее →

                                                                     Рәғәиб кисәһе
     Аллаһ Тәғәлә иманлы ҡолдарына мәрхәмәтле һәм шәфҡәтле булғаны өсөн, ҡайһы бер айҙарға, көндәргә һәм кисәләргә өҫтөнлөк бирҙе. Мөхәммәд (саллаллаһу ғәләйһи үә сәлләм) өммәтенә бик мөбәрәк һәм бик фазыйләтле көн һәм кисәләр бүләк итә. Был замандарҙа (ваҡыттарҙа) ҡылына торған доғаларҙың, тәүбәләрҙе ҡабул ителәсәген белдертте. Ҡолдарының күп ғибәҙәт ҡылыуҙары, доға һәм тәүбә итеүҙәре өсөн шундай замандарҙы (ваҡыттарҙы) сәбәп итә. Был мөбәрәк һәм фазыйләтле көн һәм кисәләренең бер өлөшө өс айҙар исемен йөрөткән Рәжәб, Шәғбан һәм Рамаҙан айҙары эсендәлер, Рағаиб, Миғраж, Бәраәт һәм Ҡәҙер кисәләре был айҙар эсендә ҡәҙерле һәм тиңһеҙ кисәләрҙер. Читать далее →

                                                    Аллаһтың тәҡүәле ҡолдары нәсихәте

     Шәйех Мәүләнә әйтә:
     «Тәнемдә йәнем бар икән, мин — Изге Ҡөрьән ҡоло һәм хеҙмәтсеһе, мин Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт Мохтарҙың, салләллаһу ғәләйһи үә сәлләм, фатихалы юлы туҙаны. Ә кемдер минең һүҙҙәремә ниҙер өҫтәһә (яңылыш яҡҡа борһа), ул үҙе лә, уның һүҙҙәре лә миңә яҡын түгел!»
     [Шәйех Мәүләнәнең был һүҙҙәре уның Аллаһ һүҙенә, Пәйғәмбәребеҙгә (салләллаһу ғәләйһи үә сәлләм) оло һөйөүен, күндәмлеген сағылдыра.
     Аллаһ Илсеһенең (салләллаһу ғәләйһи үә сәлләм) фатихалы юлы туҙаны булыу һәм шул юлға ғүмереңде бағышлау — һуңғы һулышыңа ҡәҙәр Пәйғәмбәребеҙ менән бергә булыу, уға оло һөйөү менән бөтә тормошоңдо Уның Сөннәһенә ярашлы ҡороу ул. Читать далее →

                                                         Әбйәлилдәр 1812 йылда

                                      1812 йылғы Ватан һуғышында — әбйәлилдәр
          1812 йылдың 12 июнендә Франция ғәскәрҙәре Рәсәйгә ҡаршы һуғыш башлаған. 8 августа батша Александр I Ырымбур губернаһы башҡорттарынан 30 һәм унан да күберәк һыбайлы полк тупларға тигән бойороҡ сығара һәм уны утәуҙе Ырымбур губернаһы ғәскәрҙәренең баш атаманы Углицкийға йөкмәтә.
     Июль-октябрь айҙарында 18 башҡорт атлы полкы ойошторола. Бөтәһе I Ватан һуғышында башҡорттарҙан тупланған 28 һыбайлы полк ҡатнаша. Хәҙерге Әбйәлил районы биләмәһендә, элекке 6-сы башҡорт кантонының, Үрге Урал өйәҙендә ике — 14-се һәм 15-се атлы полк төҙөлә. 7 октябрҙә улар һуғышҡа оҙатыла. Читать далее →

                                        Ни тиклем ҡыйынлыҡ, шул ҡәҙәр сауап

     Ғибәҙәт (намаҙ, зекер, доға) ҡылғанда кеше үҙ-үҙен көндәлек тормоштан бөтөнләй башҡаса хис итергә тейеш. Ғибәҙәт хәле үҙ-үҙеңде уға тулыһынса биреүҙе, тәрән мәғәнәүи үә рухи халәткә инеүҙе талап итә. Намаҙыбыҙ көслө тулҡын хасил итһен... Пәйғәмбәребеҙ ﷺ был турала ошолай тигән: «Әгәр уҡыған намаҙы кешене гонаһтарҙан, насарлыҡтан һаҡламай икән, үҙ-үҙен ҡулға алһын, ғибәҙәтенә ҙурыраҡ әһәмиәт бирһен». Читать далее →

                                                                         Йөрәк хәтере

     Мин Мәхмүтова Хәснә Насибулла ҡыҙы, 1938 йылда Буранғол ауылында, ярлы крәҫтиән ғаиләһендә тыуғанмын. Бала сағым Бөйөк Ватан һуғышы осорона тура килә. Атайым һуғышҡа киткәс, бәләкәс кенә бер бүлмәле өйҙә өс бала ҡалдыҡ: ағайым, апайым һәм мин. Бына шул ваҡыттан аслыҡ, яланғаслыҡ башланды ла инде...” Көҙөбил” колхозы инәйҙәргә, ҡарттарға, бала-сағаға ҡалды. Инәйҙәр ҡара кискә ҡәҙәр кәбән дә ҡойҙолар, иген дә урҙылар, колхоз малына бесән эшләнеләр. Эшселәр төшкө ашҡа ыумас, өйрә, ҡатыҡ, ҡатырмаҡ алып баралар. Ҡайһы ваҡыт эш хаҡына икейөҙ грамм он бирәләр ине. Минең инәйем бер һыйырҙан өҙөлмәне, һыйырға ай яҡтыһында бесән эшләр ине, тик 200 литр һөт — һалым, шуға күрә май-ҡаймаҡ ашаған булманы. Май йыйылһа Кирәбе ауылына алып барып һатып килә торғайны, сөнки сарыҡ тегеп кейергә еп, күн һәм башҡа донъяның кәрәк ярағы күп кәрәк. Мин бала сағымда ит ашағанымды хәтерләмәйем, сөнки һыйырҙың быҙауын йылда хөкүмәткә тапшырып торҙоҡ, тағы ла 200 йомортҡа, һарығың бармы, юҡмы һорап тормайҙар, һарыҡ йөнө лә йылда тапшырырға тура килде. Тағы инәйҙәрҙе “займ” тигән нәмә йонсота ине, нисә һум түләп алғандарҙыр инде, мәжбүри эш булды. Минең бала саҡта ашап үҫкән аштарым: кәһәл, ыумас, ҡатыҡ, ҡурмас, өйрә... Инәйем кәһәл бешерергә ҡуйһа беребеҙҙе туҡтауһыҙ болғап торорға ҡуша, уны һоло ононан бешерәләр, болғатмаһаң күмһей. Ҡатырмаҡты әшәк өҫтөнә һалып алалар, инәйем бер ҡатырмаҡты дүрткә бүлә ине. Беҙ оҙағыраҡҡа етһен тип, әҙләп кенә семтеп ашайбыҙ. Исмаһам ауылыбыҙҙа картуф үҫмәне, ҡырау алып торҙо, тиҙәр.
Читать далее →