Граждандар һуғышы, аслыҡ йылдары

Граждандар һуғышы, аслыҡ йылдары хаҡында хәтирәләр
Революция, граждандар һуғышы, колхозлашыу йылдары халҡыбыҙ тарихында ҙур боролош, үҙгәреш заманы булараҡ урын алған. Был осор тарихсылар тарафынан бер ни тиклем өйрәнелһә лә, фольклорсылар тарафынан ентекле тикшерелгән тип әйтеп булмай.
Аҡтар менән ҡыҙылдар һуғышы ваҡытындағы вәхшилектәр һәм аслыҡ йылдарында милләтебеҙҙең күпләп ҡырылыуы, репрессия заманындағы ҡот осҡос хәлдәр барыһы ла тарихи риүәйәттәрҙә, хәтирәләрҙә сағыла. Билдәле булыуынса, 1918 —1939 болғанышлы йылдарҙа аҡтар һәм ҡыҙылдар яғында һуғышҡандарҙы — коммунистарҙы, кулактарҙы, дин әһелдәрен үлтереүҙәр, ҡулға алыуҙар, ғәйепләүҙәр көслө була. Һәр ауылда мәсеттәрҙе емергәндәр (ҡайһыһында хатта бер нисә мәсет тә булған). Былар барыһы ла милләтебеҙ тарихында уңалмаҫ яра булып ҡалған. Ошо осор мәхшәрҙәре хаҡында әбей-бабайҙар үҙҙәре күргәндәрен, ә йәшерәктәр ата-әсәләренән ишеткәндәрен әле лә иңрәп һөйләй.
Совет дәүләте осоронда, билдәле сәбәптәр буйынса, фольклорсылар был темаға ҡағылышлы материалдарҙы йыймаған. Шуға ла Рәсәй Фәндәр академияһының Өфө ғилми үҙәге архивында граждандар һуғышы, колхозлашыу, репрессия ҡорбандарына бәйле сығанаҡтар юҡ кимәлендә. Һуңғы ун йылда Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты тарафынан фольклор экспедициялары яңынан тергеҙелде һәм халыҡ ижадын туплау әүҙемләштерелде. Ауылдарҙа йөрөгәндә халҡыбыҙҙың үткәне хаҡында һорашып, ҡағыҙға теркәйбеҙ. Был риүәйәттәрҙә тарихи ысынбарлыҡ сағыла.
Журнал уҡыусыларға беҙҙең тарафтан 1998 — 2011 йылдарҙа Башҡортостан һәм күрше өлкәләрҙең башҡорт ауылдарында яҙылып алынған риүәйәттәрҙе тәҡдим итәбеҙ.
Фәнирә ҒАЙСИНА Читать далее →

Был донъяла...

Был донъяла... бер нәмә лә осраҡлы түгел
Аллаһы Тәғәләнең «Ерҙәге минең урынбаҫарҙарым», тип нарыҡлаған, юлында осраған хәлдәргә, төрлө һүҙҙәргә, тәбиғәт күренештәренә иғтибар итеп, аңы менән анализ яһап, фекерләп, аҡыл менән йәшәһен өсөн яратылған кеше затынан бит беҙ. Читать далее →

Олуғ зат нәҫеле

Олуғ зат нәҫеле беҙ шулай ти Зәйнулла ишан бүләсәре Сәүҙә инәй
Ғәзиз еребеҙҙе әүлиәләр рухы төрлө афәттәрҙән, бәлә-ҡазаларҙан һаҡлап, ҡурсалап тора, тигәнде ишеткәнем бар. Күрәһең, күп йылдар элек аяуһыҙ эҙәрлекләүҙәргә дусар булған халҡыбыҙҙың аҫыл улдарының изге рухтары әле булһа ерҙәге үҙ тәғәйенләнешенә тоғро ҡала торғандыр. Шуға ла бөтә мосолман илдәрендә бөгөн дә оло ихтирам менән телгә алынған башҡорт шәйехе Ҡотоп Заман Зәйнулла Рәсүлевтың исеме үҙ илен, ерен, халҡын һөйгән һәр башҡорт күңелендә милләтебеҙҙең рухи етәксеһе булараҡ күҙалланыуы һис тә ғәжәйеп түгел. Заманында әллә күпме һөргөндәр үткән, төрмәләргә бикләнгән алдынғы ҡарашлы дин әһеленең яҙмышындағы фажиғәле биттәр тураһында күп уйланғаным булды. Шундай шәхестәрҙең шәжәрә тармаҡтарын тергеҙһәң ине. Кемдәр улар бөйөк әүлиәнең ейән-ейәнсәрҙәре, бүлә-бүләсәрҙәре? Ниндәй икән уларҙың яҙмышы? Билдәле ишандың ҡөҙрәт-һәләттәре уларҙа ла сағылыш тапҡанмы? Белорет районының Шығай ауылында йәшәүсе 80 йәшлек Сәүҙә ЭНИЕВА (Иҡсанова) инәй менән осрашыуымдың маҡсаты ошо һорауҙарға яуап табыу ине. Уның һөйләгәндәрен «Киске Өфө»нөң хәтер китабына теркәп ҡуяйыҡ. Читать далее →

Һүҙ ыңғай әйтелгәндәр

Һүҙ ыңғай әйтелгәндәр (Гүзәл СИТДИКОВА, яҙыусы)

Тормош был... Көсөңдән килгәнсә уны яҡшыртыр өсөн эшлә, әжере — Алланан. Эшем емешһеҙ булды тимә, бер емеш — иртә, береһе һуң өлгөрә. Ҡайһылыр татлы емеште мәңгелек донъяла ҡулыңа алырһың.
* * *
Милләтте эше күтәрә, ә башҡортмон тип күкрәк ҡағып йөрөү түгел.
Башҡалар һоҡланырлыҡ эштәр эшләй икән — бына Ирек Зарипов кеүек, уның әсәһе кеүек — ул шым ғына башҡорт тип әйтһә лә, йыраҡ ишетелә.
Читать далее →

«Амин» һүҙе

Доғаларығыҙ ҡабул булһын
«Амин» һүҙен йышыраҡ әйтегеҙ
Әбү Хөрәйрә риүәйәтенә ҡарағанда, Мөхәммәт бәйғәмбәр (саллаллаһу ғәләйһи үә сәлләм) былай тигән: «Имам намаҙҙа „Фатиха“нан һуң „Амин“ тигәс, һеҙ ҙә „Амин“ тип әйтегеҙ. Сөнки һәммәгеҙҙең дә „Амин“ тип әйтеүе фәрештәләрҙең „Амин“ тигән ваҡыттарына тура килһә, элек ҡылған гонаһтарығыҙ ярлыҡаныр».
Икенсе бер хәҙистә былай тиелгән: "Һеҙҙең арағыҙҙан берегеҙ «Фатиханан һуң „Амин“ тигәндә, фәрештәләр ҙә күктә „Амин“ тиһәләр, йәғни бер әйтеү икенсеһенә тура килһә, ул кешенең элек ҡылған гонаһтары ярлыҡаныр». Читать далее →

Ата-әсәләр менән

Ата-әсәләр менән Аллаһы Тәғәлә араһында кәртәләр юҡ

Ислам ата-әсәләрҙе хәстәрләүгә ҙур иғтибар бүлә. Ихлас күңелле һәр мосолман ата-әсәһе уға изге доғалар әйтһен өсөн барыһын да эшләргә тейеш. Бындай изгелек Аллаһы Тәғәлә тарафынан шунда уҡ ҡабул ителә. Рәхмәтле кешеләргә бәрәкәт алып килә торған айырым доғалар булыуы ла билдәле. Шулай уҡ бәддоға ла (изге булмаған теләктәр) Аллаһы Тәғәлә тарафынан кисектереүһеҙ ҡабул ителә. Сөнки Аллаһы Тәғәлә алдында ата-әсәләргә ҡағылышлы бөтә нәмә лә мөһим. Уларҙың доғаһы тәрән тойғолар менән ҡылына, ата-әсәләр менән Аллаһы Тәғәлә араһында кәртәләр юҡ. Шуға күрә һәр кем ата-әсәһенең изге фатихаһын алырға һәм уларҙың ризаһыҙлығын тыуҙыра торған бөтә нәмәнән ҡасырға тырышырға тейеш. Читать далее →

Көнсөллөк

Көнсөллөк ике төрлө була: хәсәд (ҡара көнсөллөк) үә ғибтәһ (аҡ көнсөллөк). Хәсәдтең асылы — кешелә булған тәкәбберлек үә Аллаһ Тәғәлә менән риза булмау. Кеше үҙен юғары күрә, ҡәрҙәшендәге ниғмәттәрҙең үҙендә булыуын Аллаһтан талап итә. Уның уйынса, был ниғмәттәргә уның хаҡы ҙурыраҡ, ә Аллаһ ҡәрҙәшенә биргән. Ул байлыҡ, мөлкәт, сәләмәтлек, матурлыҡ, көс һ.б. булыуы ихтимал. Көнсөллөк арҡаһында, Ерҙә иң беренсе кеше үлтерелгән (Кабил Хабилды үлтергән), шул арҡала күптәр ауырлыҡ кисерә, йәне үртәлә. Кешенән кәм булмайым тип, үҙен бурысҡа батыра. Пәйғәмбәребеҙ, ғәләйһис-сәләм, быны тыйып әйткән: Читать далее →

Йомартлыҡ

مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلاَّ مَلَكَانِ يَنْزِلاَنِ، فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا:

اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا، وَ يَقُولُ الْآخَرُ: اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُمْسِكًا تَلَفًا .

“Һәр иртә менән, кешеләр йоҡонан торғанда, күктән ике фәрештә иңеп, уларҙың береһе: «Йә, Аллаһ! Биреүсегә арттырып бир!», ә икенсеһе: «Йә, Аллаһ! Һаранды бөлгөнлөккә төшөр!» – тип ялбарыр".

Үҙ диненең өгөт-нәсихәттәрен тотоусы мосолман киң күңелле һәм йомарт була. Ул гел йомартлыҡ менән эш итә, сөнки ул үҙ малынан Аллаһ юлына өлөш сығарғанда, уның ике донъяла ла ҙур файҙа килтерәсәген белә. Читать далее →

Бәраәт кисәһе

Тәүбәгә килеү көнө

Бер-бер артлы килә торған өс изге айҙың икенсеһенә лә индек. Рәжәб айы бөттө, изге Шәғбан айы башланды. Шуның һуң – Рамаҙан айы. Унаң һуң Мөхәррәм айы. Өсөһө лә бер-береһенә терәлеп торалар. Пәйғәмбәребеҙ ﷺ, әйтте: беренсеһе — Аллаһ Тәғәләнеке, Аллаһ Тәғәлә доғаларҙы ҡабул итә торған, бәндәләрҙе ярлыҡай торған ай, тине. Шәғбан айы, Пәйғәмбәребеҙ, минең ай, тине. Тимәк, Шәғбан айында эшләгән игелектәребеҙ — Пәйғәмбәребеҙҙең ﷺ шәфәғәтен беҙгә насип итеүсе изгелектәр. Ҡиәмәт көнөндә, иң ауыр мәлдә, Пәйғәмбәребеҙ ﷺ бәндәләргә шәфәғәт күрһәтә ала. Барлыҡ пәйғәмбәрҙәребеҙ араһынан ҙур шәфәғәт күрһәтеү Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәд ғәләйһиссәләмгә генә бирелгән. Ҡиәмәт көнөндә, бәндәләр шәфәғәт һорап, төрлө кешеләр (пәйғәмбәрҙәр, әүлиәләр һәм башҡаһы) янына барып ҡарарҙар. Әммә уларға ҙур шәфәғәтте Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәд ﷺ генә бирә ала. Шәғбан айында эшләгән изгелектәребеҙ Пәйғәмбәребеҙ шәфәғәтенә сәбәпсе була ала. Шуға күрә Пәйғәмбәребеҙ ﷺ ҡиәмәт көнөндә ҡайһы берәүҙәрҙе йәһәннәмдән йолоп ҡалыр, ҡайһы бер бәндәләрҙең тамуҡта ғазаптарын еңеләйтер, ҡайһы берәүҙәрҙең йәннәткә инеүҙәрен еңеләйтер.
Өммәтенде нисек танырһың, тип һорағас, Пәйғәмбәребеҙ ﷺ: минең өммәтем биш ваҡыт намаҙ уҡыр, уларҙың тәһәрәт алған ерҙәренән нур бөркөлөп торор тигән. Читать далее →

Имамдарға итәғәт

Мәхәллә имамы — халыҡтың рухи тәрбийәсеһе
Имамдар кемдәр һуң улар?
Имам тигәс, кешенең күҙ алдына мәсеттә намаҙҙар уҡыусы; үлгән кешеләргә йыназа намаҙы уҡып Ахирәт тормошона оҙатыусы, сабыйҙарға исем ҡушыусы; өйләнешеүсе парҙарға — кейәү менән кәләшкә, — никах уҡыусы; Ҡөрьән уҡып мәжлес үткәреүсе һаҡаллы, оло йәштәге мулла бабай, йәиһә ҡырыҡ-илле йәштәр тирәһендәге хәҙрәт килеп баҫа. Кешенең башына башҡа төрлө уй килә алмай, сөнки хәҙерге заманда бик күп хәҙрәттәр бары тик бына шул, юғарыла һаналған эштәрҙе генә башҡаралар. Дөрөҫ, был эш-ғәмәлдәрҙе башҡарыу өсөн дә тейешле дини ғилемең, һаулығың-сәләмәтлегең булыуы кәрәк! Һәм, дөрөҫөн генә әйткәндә, был ғәмәлдәрҙе ҡылыу өсөн ваҡыт та һорала. Әммә ләкин хәҙрәттәр, имамдар алда һанап үткән эштәре менән генә сикләнергә тейеш түгел.
Читать далее →