Йомартлыҡ
مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلاَّ مَلَكَانِ يَنْزِلاَنِ، فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا:
اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا، وَ يَقُولُ الْآخَرُ: اَللَّهُمَّ أَعْطِ مُمْسِكًا تَلَفًا .
“Һәр иртә менән, кешеләр йоҡонан торғанда, күктән ике фәрештә иңеп, уларҙың береһе: «Йә, Аллаһ! Биреүсегә арттырып бир!», ә икенсеһе: «Йә, Аллаһ! Һаранды бөлгөнлөккә төшөр!» – тип ялбарыр".
Үҙ диненең өгөт-нәсихәттәрен тотоусы мосолман киң күңелле һәм йомарт була. Ул гел йомартлыҡ менән эш итә, сөнки ул үҙ малынан Аллаһ юлына өлөш сығарғанда, уның ике донъяла ла ҙур файҙа килтерәсәген белә.
مَا نَقَصَتْ صَدَقَةٌ مِنْ مَالٍ .
"Саҙаҡа биреү малды кәметмәй". Аллаһ ризалығы өсөн тотонолған сығымдар мосолмандарҙың ижтимәғи тормошона ҙур файҙа килтерә, донъя тормошонда матди яҡ та ҙур әһәмиәткә эйә бит.
أَيُّكُمْ مَالُ وَارِثِهِ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنْ مَالِهِ؟ قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا مِنَّا أَحَدٌ إِلاَ مَالُهُ أَحَبُّ إِلَيْهِ. قَالَ: فَإِنَّ مَالَهُ مَا قَدَّمَ، وَ مَالَ وَارِثِهِ مَا أَخَّرَ .
Бер ваҡыт Пәйғәмбәребеҙ(с.ғ.с.) кешеләрҙән былай тип һорай: «Һеҙҙең ҡайһығыҙ вариҫының байлығын үҙ байлығына ҡарағанда нығыраҡ ярата?» Кешеләр: «Беҙҙең арала үҙенең байлығын күберәк яратмаған кеше юҡтыр», – тип яуап бирәләр. Шунда ул: «Һәр кемдең байлығы булып уның башҡаларға биргәне һанала, ә үҙендә ҡалғаны вариҫыныҡы була», – ти.
Йомартлыҡ мосолмандың иң яҡшы сифаттарынан береһе булып һанала. Тап бына шуға күрә бер сәхәбәнең: «Исламда иң яҡшы сифат ниндәй?» – тигән һорауына Пәйғәмбәребеҙ: «Кешеләрҙе һыйла һәм таныштарыңа ла, таныш түгелдәргә лә сәләм бир»,– тип яуап биргән.
إِنَّكَ إِنْ تَرَكْتَ وَلَدَكَ أَغْنِيَاءَ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَتْرُكَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونِ النَّاسَ، وَ إِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ إِلاَّ أُجِرْتَ عَلَيْهَا، حَتَّى اللُّقْمَةَ تَرْفَعُهَا إِلَى في امْرَأَتِكَ
"Һинең өсөн балаларыңды байлыҡта ҡалдырыу уларҙы кешенән һоранып йөрөүгә ҡарағанда яҡшыраҡ булыр; ни генә сарыф итһәң дә, хатта ҡатыныңа ҡаптырған бер генә киҫәк ризыҡ өсөн дә һиңә әжер-сауап биреләсәк".
Мосолман, йомартлыҡ ҡылам тип, вариҫтарына бер нәмә лә ҡалдырмайынса, бөтөн байлығын сарыф итеп бөтөрөргә тейеш түгел. Мал-мөлкәтте яҡшы эштәргә тотоу ысындан да күркәм эш, әммә балаларын башҡаларҙан һәм ялбарыу-һораныуҙан һаҡлау өсөн ҡылған ғәмәлдәре бигерәк тә әһәмиәткә эйә.
Ысынлап та, мосолманға йомартлыҡ хас, ул төрлө яуыз ниәттәр, шәхси мәнфәғәттәр һәм башҡа шикле нәмәләрҙән йыраҡ тора. Күңелдәрендә иман нуры ҡабынып, дөрөҫ юлда үҙ малдарын фиҙа ҡылған йомарт һәм оло рухлы кешеләр Аллаһ ҡаршыһында юғары дәрәжәләргә эйә була.
Әгәр миллиондарға һәм миллиардтарға эйә булған бөгөнгө байҙар тейешле зәкәтте генә түләһәләр ҙә, йәмғиәттә ярлылыҡтың эҙе лә ҡалмаҫ ине. Әгәр улар йомартланып китеп нәфел саҙаҡалар ҙа бирһәләр, ниндәй үҫеш булаһын һөйләйһе лә юҡ. Әммә зәкәттең ябай вазифа ғына булмайынса, Исламдың төп терәктәренән береһе икәнлеген яҡшы белһәләр ҙә, ул байҙарҙың әлегә ҡулдары зәкәт бирергә тип һуҙылмай шул. Пәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт (с.ғ.с.) үҙенең сәхәбәләрен гел йомартлыҡҡа өйрәткән һәм улар, муллыҡта йәшәп, Аллаһы Тәғәләне иҫтән сығармаһындар өсөн, күңелдәрендәге мал-мөлкәт йыйыу хисен бөтөрөргә тырышҡан.
.اِتَّقُّوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ .
"Ярты ғына хөрмәне булһа ла саҙаҡа итеп биреп, үҙегеҙҙе уттан һаҡлағыҙ".
Һәр изгелек саҙаҡаға тиң булғанлыҡтан, Мөхәммәт, ғәләйһис-сәләм, кешеләрҙе гел изгелек ҡылырға, үҙе йәшәгән йәмғиәткә һәр төрлө файҙа килтерергә саҡыра, үҙенең өгөт-нәсихәттәрендә мосолман кешеһенә көсөнән килгәнсә изгелек ҡылырға ҡуша.
مَنْ تَصَدَّقَ بِعَدْلِ تَمْرَةٍ مِنْ طَيِّبٍ، وَ لاَ يَقْبَلُ اللهُ إِلاَّ الطَّيِّبَ، فَإِنَّ اللهَ يَقْبَلُهَا بِيَمِينِهِ، ثُمَّ لِصَاحِبِهَا كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فُلُوَّهُ، حَتَّى تَكُونُ مِثْلَ الْجَبَلِ
"Берәү хәләл юл менән табылған бер генә хөрмә хаҡы торған саҙаҡа бирһә лә, Аллаһ уны Үҙенең уң ҡулы менән алыр. Унан һуң уны, һеҙ тай үҫтергән кеүек, саҙаҡа биреүсе өсөн тау бейеклегенә еткәнсе үҫтерә башлар".
Ысын мосолман, үҙенең фәҡирлегенә һәм биргән саҙаҡаһының әҙлегенә ҡарамайынса, йомартлыҡ күрһәтә, сөнки Исламда кешенең үҙенән фәҡирерәктәрҙең хәленә керә алыуы һәм башҡаларҙың ҡайғыһын аңлай алыуы мөһим. Шуға күрә Рәсүлебеҙ, ғаләйһис-сәләм, үҙенең был хәҙисе менән фәҡирҙәрҙе лә көстәренән килгәнсә, әҙ генә булһа ла, үҙҙәренең малдарын сарыф итергә саҡыра.
يَا ابْنَ آدَمَ إِنَّكَ إِنْ تَبْذُلِ الْفَضْلَ خَيْرٌ لَكَ، وَ إِنْ تُمْسِكْهُ شَرٌّ لَكَ، وَ لاَ تُلامُ عَلَى كَفَافٍ، وَ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ، وَ الْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلَى .
"Эй, әҙәм балаһы! Әгәр һин артығын тотһаң, ул һинең өсөн яҡшы булыр. Әгәр үҙеңә ҡалдырһаң, үҙеңә насар булыр. Тормошоңдағы кәрәктәргә тотҡаның өсөн шелтәгә дусар булмаҫһың, үҙ ҡарамағыңдағы кешеләрҙән башла, һәм иҫеңдә тот: өҫкө ҡул түбән ҡулдан яҡшыраҡтыр".
Ислам дине кешеләрҙе хәлдәренән килмәй торған эштәргә мәжбүр итмәй, бәлки мөлкәтенән артҡанды ғына изгелекле эштәргә тотоуҙы талап итә, ә ысын мосолман яҡшы ғәмәлдәргә һаранланмай.
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ أَجْرًا؟ قَالَ: أَنْ تَصَدَّقَ وَ أَنْتَ صَحِيحٌ شَحِيحٌ تَخْشَى الْفَقْرَ وَ تَأْمُلُ الْغِنَى. وَ لاَ تَهمِلْ حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ لِفُلاَنٍ كَذَا وَ لِفُلاَنٍ كَذَا، وَ قَدْ كَانَ لِفُلاَنٍ .
Бер ваҡыт, Мөхәммәт (с.ғ.с.) янына бер кеше килеп: «Әй, Аллаһ Илсеһе! Ниндәй саҙаҡаға иң ҙур сауап бирелә?» – тип һорай. Ул яуап бирә: «Сәләмәт һәм һаран, фәҡирлектән ҡурҡҡан һәм байлыҡҡа ынтылған ваҡытта биргәнгә. Йәнең боғаҙыңа етеп, һин: „Фәләнгә шул тиклем, фәләнгә шул тиклем“, – тигәнсе ҡалдырма, сөнки ул ваҡытта улар ысынлап та фәләндеке буласаҡ».
لَيْسَ الْمِسْكِينُ الَّذِي يَطُوفُ عَلَى النَّاسِ تَرُدُّهُ اللُّقْمَةَ وَ اللُّقْمَتَانِ، وَ التَّمْرَةَ وَ التَّمْرَتَانِ، وَ لَكِنَّ الْمِسْكِينَ الَّذِي لاَ يَجِدُ غِنًى يُغْنِيهِ، وَ لاَ يُفْطَنُ بِهِ فَيَتَصَدَّقُ عَلَيْهِ، وَ لاَ يَقُومُ فَيَسْأَلُ النَّاسَ .
"Кешенән бер-ике һыныҡ ризыҡ йәки хөрмә һоранып йөрөгән кеше фәҡир түгел; ләкин ризығы булмайынса, башҡалар шул турала белмәгән һәм шуға күрә лә уға хәйер бирелмәгән, ә ул үҙе кешеләрҙән теләнеп йөрөмәгән кеше фәҡир була".
اَلسَّاعِي عَلَى الْأَرْمَلَةِ وَ الْمِسْكِينِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللهِ .
"Тол ҡатын һәм меҫкендәр тураһында ҡайғыртыусы кеше Аллаһ юлында көрәшеүсегә тиң".
Изгелек ҡылыусы, йомарт мосолман, Аллаһының рәхмәтенә ирешергә теләп, тол ҡалған ҡатындарға һәм фәҡирҙәргә булыша, сөнки ул бының өсөн ураҙа тотоусылар, төндәрен ғибәҙәттә үткәреүселәр йәки Аллаһ юлында көрәшеүселәрҙең сауабынан дә артығыраҡ әжергә эйә буласағын белә.
Тол ҡатындар, хәйерселәр тураһында ҡайғыртыусы һәм йәтимдәрҙе тәрбиәләүсе кеше ҙур сауапҡа ғына эйә булып ҡалмай, бәлки, ҡыҙғаныу хисен тойоу, изгелек ҡылыуҙан үҙен бәхетле итеп һиҙеүгә ирешеп, уның йәне таҙара, күңеле йомшара.
إِذَا كَانَ لَكَ مَالٌ فَلْيُرَ عَلَيْكَ .
"Әгәр малың булһа, һиндә уның әҫәре күренһен!"
Аллаһы Тәғәлә биргән ниғмәтте күрһәтеү өсөн булғанда, ҡиммәтле кейемдәр кейеү шәриғәттә тыйылған нәмә түгел. Мәгәр тәкәбберлек, кешеләрҙән өҫтөн булыу теләге менән булһа, был ваҡытта ҡиммәтле кейем кейеү ҙә, арзан кейем кейеү бер хөкөмдәлер. Был турала һөйләп тороуҙың мәғәнәһе юҡ, иғтибар ниәттәлер. Һәр кем үҙенең ниәтен үҙе белергә тейеш.
أَقِيلُوا السَّخِيَّ زَلَّتَهُ فَإِنَّ اللهَ آخِذٌ بِيَدِهِ كُلَّمَا عَثَرَ .
"Йомарт кешеләрҙең хаталарына күҙ йомоғоҙ, сөнки йомарт кешенең аяғы тайһа ла, Аллаһы Тәғәлә уға йығылырға ирек бирмәҫ, Аллаһы Тәғәлә ул бәндәгә һәр ваҡыт ярҙамсы була".
.إِنَّ اللهَ كَرِيمٌ يُحِبُّ الْكَرَمَ وَ يُحِبُّ مَعَالَى الْأَخْلاَقِ وَ يَكْرَهُ سَفَاسِفَهَا .
"Аллаһы Тәғәлә йомарт. Ул йомартлыҡты һәм күркәм холоҡтарҙы һөйә, насар холоҡтарҙы яратмай".
اَلْمُؤْمِنُ غَرٌّ كَرِيمٌ وَ الْفَاجِرُ خبٌّ لَثيمٌ .
"Мөьмин кеше алданыусан, йомарт күңелле була, әммә боҙоҡ кеше һаран һәм хәйләкәр була".
Мөьмин кеше, үҙе саф күңелле булғаны өсөн, башҡаларҙы ла шулай тип уйлай, һәм шуның менән ул алдаҡсы, хәйләкәр кешеләрҙең тоҙағына килеп ҡаба. Ләкин ул ни ҡәҙәр генә алданһа ла, уның эштәренең аҙағы хәйерле була, ә хәйләкәрҙәр ахыр сиктә үҙҙәренең тоҙаҡтарына үҙҙәре килеп ҡаба.