Саҙаҡа биреү

                                                                  Саҙаҡа биреү

                                          Саҙаҡа биреү тәртибе тураһында бер нисә хәҙис
   «Әгәр ҙә кеше доғаларының ҡабул булыуын, үҙенә килгән бәләләрҙең юҡҡа сығыуын теләһә, мохтажлыҡҡа төшкән кешегә үҙе лә ярҙам итһен».
   «Саҙаҡаның иң яҡшыһы — (һыуға ҡытлыҡ булған ерҙә) кешеләргә һыу эсереү».
   Йәки «...мосолман кешенең ғилемгә өйрәнеп, уны башҡаларға ла өйрәтергә тырышыуы».
Әлбиттә, саҙаҡа биреүҙең сауаплы булыуы хаҡында Ислам өгөт-нәсихәт биреп, үҙ-ара ярҙам итешеп кенә торорға бойора, әммә уны хәҙерге ҡайһы бер хәҙрәттәребеҙ кеүек һорап алыуҙан тыя.
   «Хәйер-саҙаҡа бирешеп кенә тороғоҙ!» — тигән ул. Ирҙәрҙән берәү шул ваҡыт: «Эй, Аллаһ илсеһе! Минең бер динар аҡсам бар, — ти, — уны саҙаҡа итеп кемгә бирергә кәрәклеген белге килә». «Үҙ кәрәк-яраҡтарыңа тотон». «Миндә тағы ла бер динар бар», — ти ир кеше. «Балаңа бир», — ти пәйғәмбәр. «Миндә тағы ла бер динар бар», — тип дауам итә ир. «Ҡатыныңа бир». «Минең тағы ла бер динарым бар», — ти кеше. «Хеҙмәтсеңә бир». «Минең тағы бер динарым бар», — ти ир. «Ҡайҙа тотонорға кәрәклеген үҙең яҡшыраҡ беләһең», — ти пәйғәмбәр.
  Әбү Сәғид әл-Худриҙан риүәйәт булып ҡалған бер хәҙистә Ибн Мәсғүт ҡатыны Зәйнәбтең пәйғәмбәребеҙгә килеп: «Эй, Аллаһ илсеһе! Бөгөн һин хәйер-саҙаҡа биреп кенә торорға кәрәклеге тураһында һөйләнең, минең үҙемдең бик матур биҙәнеү әйберҙәрем бар. Мин уны хәйер-саҙаҡаға таратып бирергә теләгәйнем,    Ибн Мәсғүт рөхсәт итмәне:

Читать далее

Йыназа сәхифә

                                                                  Йыназа сәхифәһе

                                                   Йыназа китабынан бер нисә сәхифә
    Ҡәрҙәштәрҙе һуңғы юлға оҙатыуҙар элек-электән мосолмандың иң яуаплы вазифаһы булып килә. Дингә бер аҙ иркенлек бирелгәс тә, оло-оло ағайҙарыбыҙ иң элек уны бәндәләрҙе ерләү тәртибен өйрәнеүҙән башланы, әле лә шунан ары киткәндәр һирәк, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, аҙағыраҡ был бөтөнләй кәсепкә әйләнеп, иманға ҡайтабыҙ тип «ижтиһад» юлына баҫҡандар, киреһенсә, имандан алыҫлаша ғына башланы. Мәҫәлдә әйтелгәнсә, быға беҙ «иҫәпһеҙ-хисапһыҙ миҫалдар килтерә алабыҙ». Ауылдарҙа муллалар ҡатын-ҡыҙҙы зыяратҡа индермәй. Дин шулай бойора, тиҙәр, уның ҡарауы, баш төҙәтергә килгәндәр хәйер-хөйөрөн һорап тигәндәй алған ерҙәр, төндәрҙә ҡәберҙәрҙең тимер ҡоймаларын металға һатып йөрөгән ирҙәр бар. Бар ғына ла түгел, улар күп.
   «Баш ауыртыуы бөтә тәнгә таралған кеүек, мөьминдең ҡайғыһы бөтәһе өсөн дә уртаҡ булырға тейеш», — тигән пәйғәмбәр, ғәләйһис-сәләм. Тағы ла әйткән ул: «Замандың — нәсихәт биреүсе, үлемдең араларҙы айырыусы булыуын уйлаһағыҙ, шул еткән», — тигән.
   Ысынлап та бит, замандың аяуһыҙ, үлемдең һеҙҙе ата-әсәгеҙҙән, туғандарығыҙҙан, яҡындарығыҙҙан, дуҫтарығыҙҙан айырғанын белһә, бәндә күп ғибрәттәр алыр, былар әсе һабаҡ булыуын белер һәм ауыр ваҡыттарҙа ярҙамға ашығыр. Читать далее

Башҡорт динле булғанмы?

                                                                Башҡорт динле булғанмы?

   Ибен Фадлан башҡорт ерен үткәндә һәм Болгар ерендә булғанда башҡорт халҡының Ислам динендә булыуын яҙа. Башҡорт кешеләренең Ислам динендә булыуы хаҡында Ибен Фадландың Болгарҙа булған сәйәхетендәге мәғлүмәтте ошо Татарстан республикаһы Әльмәттәге “Ризаитдин Фахретдин” исемле ислам дине мәҙрәсәһендәге өйрәнелә торған документан алынды. Башҡорт халҡының дин тарихы  ошонда «Ислам и башкиры»: //nazir1965.com/tarix/islam-i-bashkiry.html#more-2609

                        Дополнительные материалы для семинаров и самостоятельной работы

   Распространение в Волго-Уральском регионе ханафитского мазхаба до прибытия Ибн Фадлана (Идел-Урал буенда Ибен Фадлан килгәнче үк хәнәфи мәзһәбенеӊ таралуы)

   Алмыш ибен Елтуар мөэминнәрнең әмире Моктәдирдән «аңа динне аңлатучылардан, ислам шәригатен өйрәтүчеләрдән» торган илчелек төркеме җибәрүен сорый. Ибен Фадлан, үзе әйткәнчә, Болгар патшасына бүләкләр тапшыру, хәлифәнең хатын уку, фәкыйһлар һәм мөгаллимнәрне карап тору өчен билгеләнә. Ләкин ни сәбәпледер (Ибен Фадлан әйткәнчә — төрек җирләренә керүдән куркып) хәлифә тарафыннан илче итеп билгеләнгән Нәзир әл-Хәрми, фәкыйһ һәм хезмәтчеләр соңга калалар һәм Болгарга бармыйлар. Язмадан күренгәнчә, Ибен Фадлан үзе шәфигый мәзһәбендә булган. Габбасилар хәлифәлегендә казыйлар һәм хәлифәнең фәкыйһлары хәнәфи мәзһәбендә булганнар. Әмма мөхәддисләрнең һәм тарихчыларның күпчелеге шәфигый мәзһәбендә булган. Шуңа күрә дә Ибен Фадланның шәфигый булуы сәер түгелдер. Ләкин алай да, ни өчен илчелектә мөгаллимнәр һәм фәкыйһлар өчен җаваплы кеше итеп шәфигый мәзһәбендәге кеше билгеләнгән? Язмадан аңлашылганча, Багдадта һәм Хорасанда Болгарның хәлләре турында белүчеләр булган, сакалибәләр иленнән сату өчен хәлифәткә күпләп коллар китерелгән, Болгарда гарәпләр дә яшәгән. Әгәр Болгар мөселманнар яши торган җир буларак билгеле булмаса, хәлифә андый зур илчелекне болай гына җибәрмәс иде. Болгарда хәнәфи мәзһәбе таралганын да алар, әлбәттә, белми калмаган. Читать далее

Игелекле булыу

                                                      Игелекле булыу — пәйғәмбәрҙәр юлы

   Халыҡ араһында дуҫлыҡ һәм мөхәббәт булдырыу урынына төрлө мәҙһәп, төрлө ағымдар тураһында низағтар ҡуҙғатып, күңелдәрҙә асыу тыуҙырыуға сәбәп булған нәмәләр мосолман эше түгел.
   Пәйғәмбәребеҙ алдында бер ваҡыт матди байлыҡтарға эйә булыу теләге менән генә Аллаһҡа иман хаҡына яу сапҡандарға барып ҡатнашырға теләгән бер кеше хаҡында һүҙ ҡуҙғаталар.
   «Ә ул бер ниндәй әжер-сауап та алмаясаҡ!» — ти пәйғәмбәр был һүҙҙәрен өс тапҡыр ҡабатлап.
   Ғәҙел хәлифәләрҙең бишенсеһе тип аталған Ғүмәр ибн Ғәбдел-Ғәзиз дә өйрәткән: «Мөхәммәдте Аллаһ өммәтенә етәксе, мосолмандар хаҡ юлда йөрөгәндә ярҙамсы булыу өсөн ебәрә, табыш малы туплау, зәкәт йыйыу өсөн ебәрмәй», — тигән.
   Ислам динен ҡабул итмәгән зиммиҙәрҙән жизиәгә мал һәм аҡса алған саҡтарында ла уларҙан ул уны ғүмерен, ғаиләләрен, яҡындарын именлектә тотоуы, үҙ яҡлауына алыуы өсөн яуҙа ҡатышыу мөмкинлеге булған йәш кешеләрҙән генә алған, ҡарт-ҡороно, ҡатын-ҡыҙҙарҙы, балаларҙы, башҡа төрлө дин әһелдәрен жизиә түләргә мәжбүр итмәгән. Читать далее

Кеше һәм уның Раббыһы

                                                              Кеше һәм уның Раббыһы

   Беҙҙең фәнни тәрәҡҡийәт, компьютер технологиялары үҫеш алған, космос киңлектәрен үҙләштерә башлаған, яҡтылыҡ йылы менән иҫәпләгәндә 50-шәр миллион йыллыҡ аралар алыҫлығында ятҡан яңы йондоҙҙарҙы, галактикаларҙы асыу мөмкинлектәре тыуған, күсеп йөрөүҙә элеккеләрҙең башына ла инмәгән тиҙлектәр барлыҡҡа килгән заманда кешеләрҙең дә иманға килеү юлы ла, уны аңлау дәрәжәһе лә заман талаптарына яуап бирерлек булырға тейеш ине кеүек, ә беҙ барын юғалтып бөттөк, дини тәрбиәнең һәм, әйтергә кәрәк, донъяуи тәрбиәнең дә, егерменсе быуат дауамында хакимлыҡ итеп килгән төп идеология кимәленә яҡынайырлыҡ алымдарын да, тәрбиә арсеналын ҡулда тоторлоҡ кешеләрен дә әлегә тапманыҡ шикелле.
   Заманында пәйғәмбәребеҙ өйрәткән: «Ҡара төнгә оҡшап һине бәхетһеҙлектәр солғап алған мәлдәр була ҡалһа, Ҡөрьәнгә мөрәжәғәт ит. Һинең өсөн ул аралашсы, Уның шәфәғәте ҡабул ителә. Ул һеҙгә (дини талаптан сығып ҡына түгел) донъя тормошонда ла кешеләрҙә булып ҡына торған насарлыҡтарҙың сәбәбе тураһында һөйләй. Үҙенә эйәргән кешегә ул күктәр тарафына юл күрһәтә; уны инҡар иткән кешенең урыны — Йәһәннәм булыуы, хаҡында хәбәр бирә. Ҡөрьән — ул иң хаҡ юлға йүнәлеш биреүсенең иң яҡшыһы. Был Ҡөрьәндә файҙалы аңлатмалар, маҡсатҡа» өлгәшеүҙә ярҙам итеүсе иң яҡшы хөкөмдәр тупланған. Ул яҡшыны ямандан айырырға ярҙам итә», — тигән. Читать далее

Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа

                                                Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа

                                      Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа тураһында бер нисә аят
   «Тапҡан малын Аллаһ хаҡына тип тотона белгән кеше бер бөртөктән ете башаҡ үҫтереп, һәр башаҡта бөртөктәр һаны йөҙгә еткән орлоҡҡа оҡшаш: теләгән кешеһенә бит Аллаһ артығы менән ҡайтарып бирә. Аллаһтың бит Рәхмәте киң, Ғилеме оло».
   Хәйриә эштәрен хуплау — уҙ-ара мөнәсәбәттәрҙе тәртипкә һалыуҙың иң отошло алымы. Шуға ла Ҡөрьәндә риба менән саҙаҡа өләшеү тураһындағы хөкөмдәр һәр ваҡыт бергә, бер-бер артлы бирелә.
   «Эй, иман килтергән бәндәләрем! Кәсеп итеп тапҡан малдарығыҙҙан йәки һеҙҙең өсөн тип Беҙ үҙебеҙ үҫтергәндәрҙән Аллаһ ризалығы өсөн яҡшыларын ғына бирегеҙ. Бер нимәгә ярамаған, үҙегеҙ алырға тура килгән саҡтарҙа ла ҡыйынһынып ҡына алыр нәмәне кешегә бирергә тырышмағыҙ. Аллаһ бит Ул бер нәмәгә мохтажлығы булмаған Маҡтаулы зат», — ти.
                                                                                           “Әл-Бәҡара” (“Һыйыр”) сүрәһе, 267-се аят
   Имам Садыҡтан ҡалған бер риүәйәттә был аяттың индерелеү сәбәбе яһилиәт заманында риба юлы менән мал тапҡан бер төркөмгә нисбәт ителеүе менән аңлатыла. Был кешеләр тапҡан малынан Аллаһ хаҡына тип хәйриә эштәренә лә өлөш сығара торған була.
   Хәйриә эштәренә ғәҙел юлдар менән табылған малдан ғына өлөш сығарылырға тейеш, тип, Раббылары уларҙы бынан тыя. Читать далее

Сөләймән пәйғәмбәрҙең яуабы

                                                          Сөләймән пәйғәмбәрҙең яуабы

                                         Дауыт, ғәләйһис-сәләм, ҡиссаһынан бер хикәйәт
   Вафат булыр ваҡыты яҡынайғас, Дауыт, — ғәләйһис-сәләм, Бәғшука исемле улын үҙенең урынына ҡалдырырға теләй. Әммә Сөләймәндең әсәһе иренең был ҡарары менән риза булмай.
   «Был урынға Сөләймәндән дә лайыҡлырағы юҡ», — ти. Бәхәс ҡуба. Исрааил ҡәүеме ике тарафҡа бүленә. Ябраил, ғәләйһис-сәләм, үҙе лә араға килеп ҡушыла:
   «Эй, Дауыт, Аллаһы Тәғәлә һиңә сәләм тапшыра һәм урыныңа ҡалыр кешенең ғалим, ғилемдә өҫтөнөрәге булырға тейешлеге тураһында хәбәр бирергә бойора», — ти. Бәни Исрааил ҡәүеменең ғалимдары бергә, йыйыла. Дауыт, ғәләйһис-сәләм, уларға, төрлө һорауҙар әҙерләргә бойорҙо һәм әйтте:
   «Кем шул һорауҙарға яуап табыр булһа — шул минең урыныма ҡалыр», — тине. Ғалимдар биш төрлө мәсьәлә буйынса биш һорау әҙерләп, ошо һорауҙар менән биш ирҙе Бәғшуҡаға ебәрҙеләр. Читать далее

Хәҙрәттән нәсихәт

                                                                        Хәҙрәттән нәсихәт

                                  Ризаитдин бине Фәхретдин хәҙрәттәренән ҡалған тағы ла бер нәсихәт
   Бер мулланың мөнбәрҙә ултырып, ерҙең үгеҙ, балыҡ өҫтөндә булыуы тураһында һөйләгәнен тыңлап торғандан һуң, мосолман бер студенттың: «Ислам дине ошо булһа, мин бынан сыҡтым», — тип тороп китеү хәбәрен ишеткәнем бар. Бында ғәйеп Ислам динендә түгел, студентта тип тә әйтеп булмай, бәлки ялған менән дөрөҫлөктө айыра белмәй үә урынын да тикшереп тормай һүҙ һөйләгән муллалалыр. Был мулла әгәр ҙә һүҙ һөйләмәй тик кенә торған булһа, үҙе лә ауыр хәлгә төшмәҫ, кешеләр ҙә сәләмәт ҡалыр ине. Мәсеттә халыҡтарға ерҙәрҙең, күктәрҙең ниндәй рәүештә булыуын һөйләргә, астрономия һәм география хаҡында (аҡылға һыймаҫ) мәғлүмәт бирергә ниндәй ихтыяж бар? Мәсеттәрҙәге хатиплыҡ урыны бит үл — бик оло һәм мөбәрәк урын.
   Мөнбәргә менгәндә, имам Рәсүлулла урынына баҫҡанын хәтерҙә тотоп, һәр һүҙен үлсәп һөйләргә тейеш.
Теләһә нимә һөйләп йөрөгәндәр мосолмандарҙың динһеҙләнеүенә сәбәп булған кеүек, һәр һүҙен үлсәп һөйләй белгән кешенең вәғәзе бәғзе ваҡыт динде ҡабул итеүгә лә сәбәп була.
   Бер мәжлестә олуғ һәм һүҙе үтемле, үҙенә ҡаршы һөйләү бик тә ситен булған бер морзаның ожмах һәм тамуҡ хаҡында булған хәбәрҙәргә әһәмиәт бирмәүен белдереп: «Мин фәлән кешеләр менән ожмахҡа инеүгә ҡарағанда актрисалар менән тамуҡҡа инеүҙе артығыраҡ күрәм, тамуҡҡа керермен дә уҫал мосолмандарҙы ғазаплап йөрөрмөн», — тип һөйләп көлә ине.
   Шунда бер дәрүиш унан:
   «Һеҙ әһәмиәт бирмәгән хәбәрҙәр ялған булһа, һис кемгә зарар юҡ, әммә дөрөҫ була күрһә һәм ул хәлдәр үҙ башыңа килһә, морҙалыҡ һәм түрәлектең бер тинлек мәғәнәһе күренмәһә, бына әле тирә-йүнеңдә булған әҙәмдәрҙең береһе лә булмаһа, шул ваҡытта нишләрһең?» — тип һорап ҡуйҙы. Төҫө боҙолған хәлдә морза урынынан торҙо һәм бик етди төҫ менән: «В самом деле, эш харап бит!» — тине һәм шунан һуң бындай һүҙ һөйләүҙәре ишетелмәне.
   Һүҙҙең бик әҫәрлеләре, мөләйемдәре була, ҡолаҡтан инеп улар күңелдәрҙең иң тәрән нөктәләренә барып етә. Рәсүлулланың хәҙиҫтәре лә шул йөмләнән. Шам үә Мысырҙа христиан ғәрәптәр төрлө мәҡәләләрҙе башлап ебәрәләр, төрлө дәлилдәргә миҫал итеп килтерәләр, күңелдәргә тәьҫир итерлек урындарҙа файҙаланалар, әммә уларҙың пәйғәмбәребеҙ һүҙҙәре булыуын йәшереп, ата-бабаларҙан ҡалған тапҡыр һүҙҙәр булараҡ ҡулланалар ине, әле лә ҡулланалар».
   Был календарҙарҙы яҙылғандарҙың күбеһен хәҙрәттәребеҙҙә уҡып тормағаның да беләм, уҡыр өсөн дә бит иң элек теләк, унан йәштән өйрәнеп алған бер ғәҙәт тә кәрәк. Шулай ҙа ҡабатлап әйтәм: «Был фекерҙәрҙе мин илдәге дин өсөн иң ауыр замандарҙа мөфтий вазифаһын башҡарған ғалим, яҙыусы, имам Ризаитдин бин Фәхретдин хәҙрәт әҫәрҙәренән алдым».
                                                                   Ризаитдин бине Фәхретдин, «Жәүәмиғүл кәлин-шәрхе»

Монафиктар

                                                                 Монафиктар

                                         Монафиктар тураһындағы хөкөмдәрҙән
   Әҙәм балаларының төрлөһө була, тип өйрәтә дин, иманға килгәндәре, имандың нимә икәнен дә белмәгәндәре һәм... монафиҡлыҡ — ике йөҙлөлөк һаҙлығына батҡандар ҙа осрап тора.
   Кешеләр араһында шундайҙары ла була: «Беҙ Аллаһҡа ла, Ахирәт көнөнә лә инанабыҙ», — тип ышандырырға тырыша улар, ә хәҡиҡәт тә үҙҙәре иман тигәнде бар тип тә белмәй.
   Аллаһты ла, мөьминдәрҙе лә алдарға тырыша улар, ә ғәмәлдә, бер нәмә аңламай, үҙҙәрен үҙҙәре генә алдап йөрөй.
   Уларҙың күңелен ауырыу баҫҡан. Ул ауырыуҙы Аллаһ көсәйтә генә күрһен! Ялған һөйләп йөрөгәндәре өсөн бөтәһенә лә әрнеүле ғазап әҙерләнгән.
   Уларға: «Ер өҫтөндә боҙоҡлоҡ эшләп йөрөмәгеҙ!» — тип киҫәткән саҡтарҙа ла: «Беҙ яҡшылыҡ ҡына эшләп йөрөйбөҙ», — тип яуап бирәләр. Белеп ҡал, тап бына шулар инде иң боҙоҡ кешеләр. Быны тик үҙҙәре генә аңламай.
   «Башҡаларға оҡшап, һеҙ ҙә иманға килегеҙ», — тигәндә лә, улар: «Ахмаҡтарға оҡшап иман килтерәйекме?» — тип кенә ҡуя. Белеп ҡал, ана шулар бит инде иң ахмаҡ кешеләр. Быны тик үҙҙәре генә аңламай.
   Иманлы бәндәләр менән осрашҡанда ла улар: «Беҙ ҙә иман килтерҙек», — тиҙәр, ҙә, үҙҙәренең шайтандары менән генә торо ҡалғас, уларға ла: «Әлбиттә, беҙ һеҙҙең менән. Мөьминдәрҙән беҙ көлөп кенә йөрөйбөҙ», — тип белдерәләр. Аллаһ Үҙе уларҙан көлә, һуҡырҙарса аҙашып йөрөгән иманһыҙлыҡтарында ҡалдыра.
   Улар тура юлда йөрөр хаҡтарын түләп, аҙашҡан кешеләр. Ләкин бындай сауҙа уларға табыш та бирмәне, тура юлда йөрөгәндәр араһына ла индерә алманы».
                                                                                  «Әл-Бәҡара» («Һыйыр») сүрәһе, 8—16-сы аяттар
   Тарихтың үҙе өсөн ябай ғына булмаған бер боролошонда Ислам ана шундай дин тәғлимәтен ҡабул итергә лә, Исламға ҡаршы сығырға ла егетлектәре етмәгән ана шундай кешеләр менән осраша. Улар — монафиктар.
   Пәйғәмбәребеҙ әйткән: «Монафиҡлыҡтың билдәһе өсәү: һөйләгән һүҙе — ялған, вәғәҙә бирһә; вәғәҙәһендә тормай, аманат итеп бер нәмә тапшырһалар — хыянатҡа бара. Ундай кеше хатта ураҙа тотоп, намаҙ уҡып, мин — мосолманмын, тип йөрөгән хәлдә лә монафиҡ булып йөрөүҙән туҡтай алмаясаҡ», — тигән.
   «Эй, Аллаһ бәндәләре! Алдан уҡ киҫәтеп ҡуям: монафиктарҙан Һаҡланығыҙ. Улар үҙҙәре лә аҙашып йөрөй, һеҙҙе лә аҙашыу упҡынына ташлаясаҡ. Улар үҙҙәре лә гонаһтар һәм аҙғынлыҡтар араһында буталып бөткән, һеҙҙе лә хаҡ юлдан тайып төшөргә мәжбүр итер.
   Тирә-йүн мөхиткә ҡарап улар төҫтәрен үҙгәртеп кенә тора, һөйләгән һүҙҙәре лә мәкер менән тулы.    Башҡаларҙағы уңыштар уның теңкәһенә тейә, көнсөллөк, асыу тыуҙыра. Кешегә бәлә килтереү ниәте менән ул теләһә ниндәй этлеккә бара», — тип торған була Ғәли хәҙрәт.