Ҡөръән транскрипцияһы
Әссәләмүғәләйкүм үә рәхмәтуллаһи үә бәракәтүһү. Хәҙрәт, минең шундай һорауым бар, мин айырыуса ошо айҙа Ҡөрьән уҡығаны өсөн бүләк (сауаб) алырға теләйем. Әммә мин әлегә Ҡөрьәнде ғәрәп телендә уҡый белмәйем, тик транскрипция буйынса ғына уҡыйым һәм күптән түгел бындай уҡыуҙы тыйыу тураһында уҡыным. Ҡөрьәнде транскрипция буйынса уҡыу тыйылғанмы, юҡмы икәнен аныҡ ҡына белергә теләйем?
Икенсе һорау: Ҡөръәнде транскрипция менән уҡып хәтем ҡылырға буламы?
Ҡөръәндең транскрипцияһын ҡулланыу һәм уны тыйыу тураһында фекерҙәр төрлө. Әгәр һеҙ яңыраҡ Ислам динен ҡабул итһәгеҙ, йәки яңыраҡ ҡына уның ҡушыуҙарын үтәй башлаһағыҙ, тәүге осорҙа Ҡөрьәнде транскрипция буйынса уҡырға мөмкин. Аллаһтан быны һеҙгә ғибәҙәт тип иҫәпләүен һорағыҙ.
Әммә икенсе яҡтан, артабан Ҡөръәнде башҡорт (рус) алфавиты хәрефтәре менән уҡырға кәрәкмәй. Тик ғәрәп алфавитында ғына Ҡөрьәнде дөрөҫ уҡыу мөмкин. Һәм бер транскрипция ла Ҡөрьәнде уҡығанда ғәрәп алфавитын алмаштыра алмай. Шуға күрә, быны ҡалдырығыҙ, ә ғәрәп алфавитын өйрәнеүгә иғтибар бирегеҙ, һуңынан хатаһыҙ уҡырға тырышыу өсөн тәджүид (Ҡөрьән уҡыу ҡағиҙәләре) ҡағиҙәләрен өйрәнегеҙ.
Ҡөрьәнде ғәрәп булмаған хәрефтәр менән уҡый алмауҙың ябай миҫалын килтерәйек. Уҡығанда бер һүҙ менән өҙлөкһөҙ уҡырға кәрәк, тимәк, бер һулышта. Ҡайһы берҙә, тынығыҙ бөткәс, туҡтатырға мәжбүр булаһығыҙ. Ҡайһы берҙә һуңғы хәрефте уҡыу был урында туҡталыуығыҙға йәки уҡыуын дауам итеүегеҙгә бәйле була. Әммә быларҙың барыһын да ғәрәп булмаған график менән тапшырыу мөмкин түгел. Һәм был миҫалдарҙың береһе генә.
Шулай уҡ Ҡазан ҡалаһы транскрипцияһы баҫмаларында ҙ, ҫ, ҡ ... хәрефтәре з, с, к һәм башҡа хәрефтәр менән буталған, һәм башҡа һатыуҙа булғандарында ла хаталар бар.
Әлеге беҙҙең башҡорт йә иһә татар телендәге транскрипцияһы буйынса уҡыуҙа булған хаталарҙа аңлатҡан ғәрәп-лингвист Нурмөхәмәт Әлибай улы Һөйәрғоловтың эшен түбәндә уҡығыҙ:
...Күп быуаттар дауамында ғәрәптәрҙә генә түгел, ә ғәрәп лексикаһының бер өлөшөн үҙләштергән халыҡтарҙа ла берҙәм һәм стандарт грамматик яҙыу ҡағиҙәләренең булмауы бер үк һүҙҙәрҙең һәм ҡатлам-ҡушмаларҙың яҙылышының төрлөлөгөнә килтерә. Ғәрәп графикаһында төҙөлгән боронғо төркиҙәрҙең телен (старо тюркский), ҡайһы берәүҙәр ғәрәп теле тип, яңылыш аңлай, ул ғәрәптәргә лә бөтөнләй аңлашылмай. ХХ быуат башланғанға тиклем, ғәрәп һәм фарсы үҙләштереүҙәре башҡорт һүҙҙәренең етешмәүе арҡаһында ғына түгел, ә уларҙың урынына ла ҡулланыла, шуның менән уны аңлауҙы ҡыйынлаштыра. Һуңғы ярты быуатта бындай үҙләштереүҙәрҙең бик күп өлөшө башҡорт һүҙҙәре менән ҡыҫырыҡлап сығарылһа ла, башҡорт теленең лексикаһында бик күп ғәрәп һүҙҙәре ҡала...
...Ғәрәп телендә баҫымдың урыны һәм характеры ижектәрҙең төрөнә һәм һанына туранан-тура бәйле. Һүҙ тон бейеклеге буйынса төп һәм икенсел баҫымдар ала. Төп баҫым музыкаль тондың күтәрелеүе, икенсел баҫым музыкаль тондың түбәнәйеүе менән характерлана...
...Ҡөрьәндең башҡортса тәржемәһендә транскрипция тик төп баҫымдар ҡуйыу менән башҡарылған, ярҙамсы баҫымдар юҡ (яҙыу ҡатмарлашыуы, типография мөмкинлектәре, уҡыуға һиҙелерлек йоғонто яһамауы арҡаһында). Юғарыла һанап үтелгән ижек төрҙәренән ҡыҫҡа һәм оҙон ижектәр иң таралғандары булып тора; үтә оҙон ижектәр һирәгерәк осрай. Ғәрәп ижегенең үҙенсәлеге шунда: ул бер тартынҡынан ғына башлана һәм бер тартынҡыға йәки һуҙынҡыға ғына тамамлана ала. Ғәрәп теле өсөн һүҙ башында йәки аҙағында ике тартынҡының ҡушылыуы типик түгел; ғәрәп һүҙе бер ҡасан да һуҙынҡы өн менән башланмай...
Бына шулай һәм башҡа үҙ төрлө үҙенсәнлектәре бар тип, унда — транскрипцияла кешеләр аңламаған дефистәр (һыҙыҡтар) һәм башҡаһы бар тиеп, Һөйәрғолов яҙа. Беҙҙең башҡорт теле хәрефтәргә бай булһа ла (42 хәреф, ғәрәптәрҙә 28 хәреф) транскрипция аша уҡыуҙың кәмселектәре күп. Хатта бөгөнгө ғәрәптәр Ҡөръән уҡыр өсөн айырым курстар үтә, сөнки телдәре яңы стильдә һәм төрлө диалекта, улар бер-береһен аңлай алмайҙар.
Ҡөръәнде транскрипция аша уҡып, ятларға мөмкин, һәм был ғәрәп телен белмәгәндәргә бик кәрәк, әммә Ҡөрьәнде уҡыу өсөн ошондай транскрипцияны ҡулланғанда бер проблема бар, ул аяттарҙың, уларҙың айырым һүҙҙәренең һәм хәрефтәренең әйтелеше боҙолоуынан тора, ә был Изге текстарҙың мәғәнәһен дә ныҡ боҙоп күрһәтә. Шуға күрә мосолманға, ғәрәп телен аңламаһа ла һәм Ҡөрьәндең транскрипцияһын ҡулланырға йыйынһа ла, тәүҙә ғәрәп телендә аяттың нисек яңғырауын тыңларға, ә һуңынан ғына транскрипция буйынса уҡырға тотонорға кәрәк. Ғәрәп телендә аят тыңлағанда, мосолман уны ниндәй интонация һәм әйтелеш менән әйтергә кәрәклеген ишетә.
Ҡөрьәнде өйрәнеп, уның аяттарын һәм сүрәләрен яттан өйрәнеп, тәүҙә уларҙы иғтибар менән тыңларға, был текстарҙың ишетеүҙә нисек дөрөҫ әйтелеүен иҫтә тоторға, һуңынан ғына Ҡөрьән текстарын транскрипция ярҙамында ятларға кәрәк, әммә һәр ваҡыт ишетеүҙә ҡабатланған уҡыу өлгөһөнә таянып. Бының өсөн интернеттә төрлө өйрәнеү программалары, сайттар бар. Минең ошо сайтта ла Ҡөръән аяттарының башҡорт транскрипция һәм ғәрәпсә дөрөҫ әйтелеше бар.
Транскрипция ярҙамында аяттарҙы Ҡөрьәнде өйрәнә башлаған мосолмандарға ғына уҡырға рөхсәт ителә, ә сүрәләрҙе һәм аяттарҙы өйрәнеүҙә алға киткән мосолмандарға транскрипцияны ҡулланмау яҡшыраҡ. Транскрипция ҡыҫҡа сүрәләрҙе ятлау этаптарында ғына ҡулланыла, сөнки Аллаһтың Изге Китабын тик ғәрәп телендә генә уҡырға кәрәк, яҡшыраҡ хәтерләү һәм дөрөҫ әйтеү өсөн, Ҡөрьәндең изге текстарының мәғәнәһен боҙоп күрһәтмәйенсә.
Ғалимдарҙың Ҡөрьәнде ғәрәп хәрефтәре менән яҙыуҙы тыйыу тураһындағы фәтүәһе
Мосолмандар өсөн Ҡөръәндең транскрипцияһы Сәғүд Ғәрәпстанының күренекле ғалимдарының Даими комитеты ҡарары менән тыйылыуы тураһында мәғлүмәт файҙалы буласаҡ, унда совет бер тауыштан бер нисә сәбәп менән Ҡөрьәнде латин һәм башҡа хәрефтәр менән яҙыуҙы тыйырға ҡарар итеүе тураһында әйтелә. Шундай сәбәптәрҙең береһе — Ҡөрьәндең ғәрәп телендә иңдерелеүе, ул ғәрәп хәрефтәре менән яҙылған, ә уның һүҙҙәре ғәрәп мәғәнәләрен белдерә, һәм уның тексы ғәрәп телендә яңғырарға тейеш.
«Аш-Шуғара» сүрәһендә Аллаһы Тәғәләнең асылыш «асыҡ ғәрәп телендә иңдерелгән» тигән һүҙҙәре килтерелә. Совет латин телендә яҙылғанды Ҡөрьән тип атау мөмкин түгел тип иҫәпләй. Тағы бер сәбәп булып, теләһә ниндәй телдең хәрефтәре ваҡыт үтеү менән үҙгәрергә мөмкин, һәм улар артынан Ҡөрьәндең мәғәнәһе лә үҙгәрәсәк, был яраҡһыҙ. Совет шулай уҡ, әгәр Ҡөрьәнде транскрипциялауға юл ҡуйһаҡ, Изге Китаптың кеше манипуляцияһы сараһына әүерелеүе һәм уның бөтөнлөгө иртәме-һуңмы боҙолоуы тураһында борсолоу белдерә.
Ҡөрьән транскрипцияһын уҡығанда тәһәрәт алыу яҡшы, әммә транскрипцияһы Изге текст түгел, сөнки ул аяттарҙың яҡынса ғына яңғырашын тапшыра.
Ҡөрьән ғәрәп телендә иңдерелгән, уның төҙөк һүҙьяһалыш системаһы һәм күп ҡылым формалары бар. Мосолман ғалимдары фекеренсә, аяттарҙы ғәрәп телендә уҡығанда ғына улар көскә эйә була. Ғәрәп телен белмәгән кеше аяттарҙы тәржемә итеп уҡый, йәғни тәфсир, тимәк, Ул Ҡөрьәнде түгел, ә Изге Китапты аңлатмаһын. Ҡөрьәнде ғәрәп-башҡорт теленә тәржемә итеп уҡырға ла мөмкин, әммә әгәр иманлы кеше Ҡөрьәнде тәрәнерәк белергә теләһә, уға ғәрәп хәрефтәрен һәм Ҡөрьәнде уҡыу ҡағиҙәләрен өйрәнергә кәрәк, был уға сағыштырмаса юғары өҫтөнлөк бирә, сөнки һәр уҡыған хәреф өсөн иманлы кеше Мөхәммәд пәйғәмбәр әйтеүенсә, изге эш (хәсәнлек) эшләй.
Шуға өҫтә әйтелгәнсә Ҡөрьәнде транскрипциялау мосолманға Изге Китаптың текстарын башланғыс этапта ғына өйрәнергә ярҙам итә ала, әммә Ҡөрьәндең мәғәнәһен аңларға, Илаһи асылыштарҙың мөғжизәле мөмкинлектәренең тулылығын тулыһынса тойорға Ҡөрьән ғәрәп телендә уҡылғанда ғына мөмкин.
Ғәрәп теле — Аллаһҡа табыныу теле, әммә мосолман Ҡөрьән транскрипцияһын ҡулланһа, был уға ғәрәп телен өйрәнергә ҡамасаулай, йәғни үҙ динен өйрәнеүгә һәм уны аңлауға ҡамасаулай.
Ҡөрьәндең транскрипцияһын кәрәкле сүрәләрҙе, мәҫәлән, әл-Фатиха, Аятул-Көрси һ. б. өйрәтеү маҡсатында яҙырға мөмкинме?
Был мәсьәлә буйынса ғалим-теологтар араһында бәхәс бар. Шафиит мәҙһәбенең күпселек абруйлы ғалимдарына эйәреп, Ҡөрьәнде транскрипцияға тәржемә итергә рөхсәт ителә, сөнки был Ҡөрьәнде уҡырға өйрәтеүҙә файҙа килтерә.
Әммә уҡытыу процесы ғәрәп телендә Ҡөрьән уҡый белгән компетентлы уҡытыусы етәкселегендә үтергә тейеш. Ҡөрьәнде дөрөҫ уҡый белмәгән кешегә транскрипция буйынса үҙ аллы белем алыу тыйыла.
Шулай уҡ тәһәрәтһеҙ Ҡөрьән транскрипцияһына ҡағылыу һәм уны алып йөрөү тыйыла. Шуға ҡарамаҫтан, студенттарҙы уҡытыу өсөн аят хәрефтәрен айырырға рөхсәт ителә. (транскрипцияны тәһәрәтһеҙ уҡыуҙа төрлө бәхәстәр бар).
Аргументация:
Имам Шихабуддин ар-Рамлиҙан: "Ҡөрьән тексын һинд яҙмаһындамы, әллә башҡа хәрефтәр менән яҙыу тыйылғанмы? Ул былай тип яуаплай: «Был тыйылмаған, сөнки был хәрефтәр Ҡөрьән тексын күрһәтә, һәм был Ҡөрьәндең Изге тексын үҙгәртеү түгел...».
Шулай уҡ был мәсьәләгә ҡарата имам әс-Суюти «Әл-Иткан» китабында имам Әз-Заркашиҙың һүҙҙәрен килтерә: "Мин был мәсьәләгә ҡағылышлы ниндәй ҙә булһа ғалимдың тулы фекерен осратманым. Был рөхсәт ителә, тип фаразларға мөмкин, сөнки Ҡөрьәнде транскрипциянан уҡыған кеше уны дөрөҫ уҡыр тип фаразлана. Шуға ҡарамаҫтан, был яраҡһыҙ тигән фекергә тура килә. Ә беренсе фекер (имам ар-Рамли) аргументлыраҡ.
Имам әл-Кальюби шарх әл-Мәхалиға үҙенең субкомментарийҙарында түбәндәгеләрҙе яҙа: “Ҡөрьәндең транскрипцияһын ғәрәп телендә булмағанын яҙырға мөмкин, әммә Ҡөрьәнде икенсе телдә уҡырға ярамай.
Ҡөрьәнде ғәрәп телендә булмаған телдә яҙырға мөмкин (йәғни транскрипция), әммә Ҡөрьәнде ғәрәп телендә уҡымауҙан айырмалы рәүештә. Аджәмда уҡыу (ғәрәпсә түгел) тыйылған. Ҡөрьәнде аджәм телендә яҙыуҙың файҙаһы — уны ғәрәп телендә булмағанын уҡыуҙы тыйыу менән бергә, ғәрәп теленең ҡағиҙәләре буйынса тексты уҡыған кешенең уны дөрөҫ уҡыуы ихтималлығы.
Тимәк, был осраҡта тәһәрәт алмайынса Ҡөрьәндең транскрипцияһына ҡағылыу һәм күсереү тыйыла, сөнки уның мәғәнәләре — Ҡөрьәндең мәғәнәләре. Әгәр Ҡөрьәнде һинд телендә яҙған кешегә, мәҫәлән, уның яҙғандарын уҡырға ҡушһалар, ул Ҡөрьәндең тексын ғәрәп телендә уҡыясаҡ.
Ҡөрьәнде ғәрәп телендә яҙырға ярамай (йәғни транскрипция) Ҡөрьәнде ғәрәп телендә уҡымауҙан айырмалы рәүештә. Аджамда уҡыу (ғәрәпсә түгел) тыйылған. Ҡөрьәнде әҙәм телендә яҙыуҙың файҙаһы, уны ғәрәп телендә уҡыуҙы тыйыу менән бергә, ғәрәп теленең ҡағиҙәләре буйынса тексты уҡыған кешенең уны дөрөҫ уҡыуы ихтималлығы.
Имам Әш-Шабрамәлләси был фекер менән килешә. Һәм ул шулай уҡ яҙа:
Ғалимдарҙың һүҙҙәренән: «Уҡыу осоронда Ҡөрьән хәрефтәрен айырырға рөхсәт ителә, сөнки быға ихтыяж бар».
Тулыһынса ошо Дағыстан мөфтияте фәтүләре сайтында: https://islamdag.ru/fatawa/52162
Ҡөръән транскрипцияһын уҡып сауап алырға буламы?
Күптәр Ҡөръән аяттарын кириллица хәрефтәре менән ғәрәп хәрефтәрен алмаштырған транскрипция ярҙамында уҡый.
Транскрипция ярҙамында дингә килеүҙең башланғыс осоронда аяттарҙы ятлау өсөн кәрәге булыуын аңланыҡ, әммә транскрипция ярҙамында Ҡөръән хәтем – тулыһынса Аллаһының китабын мәҫәлән Рамаҙан айында уҡып, сауаб алырға мөмкинме? Бындай һорауға әле өҫтә уҡығандарҙан сығып, быны эшләргә кәрәкмәй тигән һөҙөмтәгә киләбеҙ. Бик оҫта көйләп уҡып, ғәрәп теле үҙенсәлектәре, тәжүид ҡәғиҙәләре һәм яңғырашыуы менән бындай сауабҡа ирешергә мөмкиндер моғайын, быны тик Аллаһ ғына белә.
«Әл-Фатиха» сүрәһенең дөрөҫ әйтелешен белгән кеше ауыҙынан өйрәнеү ҡыйынлыҡ тыуҙырмай. Был беҙҙең өсөн ҡатмарлы эш түгел. Ҡөрьәнде транскрипциянан башҡа уҡый алмаған кеше өсөн иң яҡшыһы — «Әл-Ихлас» сүрәһен уҡыу. Был сүрәне уҡыған өсөн бер тапҡыр Ҡөрьәндең өстән бер өлөшөн уҡыуға тиң бүләк бирелә, ә уны өс тапҡыр уҡыған өсөн бөтә Ҡөрьәнде уҡыған кеүек бүләк бирелә. Быға шикләнмәгеҙ! Пәйғәмбәр үҙенең сәхәбәләренән иртәнге намаҙҙан һуң кемдең Ҡөрьәнде тулыһынса уҡый алыуы тураһында һорағас, Ғәлинән башҡа бер кем дә ыңғай яуап бирә алмай. Шунан Пәйғәмбәр уға мөрәжәғәт итә һәм: «Һин быны нисек уҡыйһың? " — тип һорай». Ғәли былай тип яуаплай: "Иртәнге намаҙҙан һуң мин өс тапҡыр «Әл-Ихлас»сүрәһен уҡыйым. Пәйғәмбәр был яуаптан ҡәнәғәт ҡала һәм Ғәли өсөн доға ҡылып, фатихаһын бирә.
Ҡөрьән-хәтем мотлаҡ процедура түгел, ул Аллаһы Тәғәләнән бүләк алыу өсөн ирекле рәүештә башҡарыла. Термизиға тапшырылған хәҙистәрҙең береһендә Пәйғәмбәр әйткәнсә, " Ҡөрьәндән бер хәреф булһа ла уҡыған кешегә бер изге эш яҙыла, ә һәр изге эш өсөн ун тапҡыр бүләкләнә».
Ҡөрьәнде тәджүид ҡәғиҙәләре ҡулланмай уҡырға яраймы?
Ҡөръән транскрипцияһы Изге Китапты уҡыуҙың бөтә үҙенсәлектәрен дә тапшыра алмай. Был йәһәттән ғәрәпсә уҡый белгән кеше өсөн транскрипцияны уҡыу яҡшы түгел. Транскрипция менән уҡыуҙың интонацияһы ла, мәҡәме лә дөрөҫ булмай.
Ҡөръәнде тәртил менән, йәғни тәджүид ҡәғиҙәләре менән уҡы тигән хәҙистә бар. Ҡөръәнде үҙегеҙҙең күңелегеҙгә ҡайһы өлөшө яҡын, шуныһын уҡығыҙ, тигән Аллаһ Тәғәлә. Шуға күрә, хәлеңдән килгәнен уҡы ла доға ҡыл.
Йәғни, тәджүид — ул һәр мосолманға Ҡөрьән тексын уҡыу өсөн кәрәкле ҡағиҙәләр, был Мөхәммәд пәйғәмбәргә (уға) Джибрил фәрештә аша иңдерелгән кеүек. Икенсе төрлө әйткәндә, сүрәләрҙе һәм аяттарҙы тәджүид ҡағиҙәләрен үтәмәйенсә уҡырға ярамай.
Ғәрәп теле бөтә донъя мосолмандары өсөн Ҡөрьән теле, шуға ғәрәп теле изге мәғәнәгә эйә. Сөнки ул — Ҡөрьән теле, Аллаһы Тәғәлә Үҙенең бойороғон тапшырыу өсөн һайлаған тел, һәр иманлы кеше намаҙ уҡыған һәм бөтә донъя мосолмандарын берләштергән тел. «Ысынлап та, беҙ Уны ғәрәп телендә Ҡөрьән рәүешендә иңдерҙек, һеҙ уны (мәғәнәләрҙе) аңлай алһын өсөн» (Йософ, 2).
Ибн Касир былай ти: „Ғәрәп теле – иң матур, оҫта телле, мәғәнәле тел, Аллаһ Яҙмаһының тәрән мәғәнәләрен тапшырыу өсөн иң аңлайышлы һәм иң киң тел. Шуға күрә иң ҡәҙерле Китап иң абруйлы телдә иң абруйлы Илсегә ﷺ иң абруйлы фәрештә аша ерҙең иң абруйлы өлөшөндә (Мәккәлә) иңдерелгән, һәм уның иңдерелеүе йылдың иң абруйлы айында, йәғни Рамаҙан айында башланған.
Аллаһ илсеһе ﷺ ожмахта йәшәүселәрҙең теле ғәрәп теле тип әйткән.
Ғәрәп теле, Аллаһтың иң ҙур бүләге булараҡ, ҡатмарлы, тулыһынса төҙөлгән бай тамғалар системаһы булып тора. Ғәрәп теле «математик матурлыҡҡа» эйә тип һанала, һәм ғәрәп телен тыңлаһаң, быны үҙең дә аңларға мөмкин. Ғәрәп телен тәрәнерәк өйрәнгән һайын, ғәрәп теленең абсолют мөғжизә булыуы ла асыҡ күренә.
Ғәрәп теле синонимдарға шул тиклем бай, бер һүҙҙең төрлө мәғәнәле 500-гә тиклем синонимы булыуы мөмкин.
Ғәрәп телендәге һүҙҙәр һаны 12 миллионға етә. Сағыштырыу өсөн, инглиз телендә 600 меңгә яҡын һүҙ бар, рус телендә 400 меңгә яҡын (диалект һүҙҙәрен дә индереп)
Ҡөрьәндең хикәйәләү стиле бөтә дәүерҙәрҙәге һәм халыҡтарҙағы кешеләргә йүнәлтелгән. Уҡыусының мәҙәни һәм интеллектуаль кимәле ниндәй генә булмаһын, ул һәр ваҡыт Ҡөрьәндең аңлайышлы, аныҡ һәм лаконик телен аңлай. Аллаһ беҙгә Ҡөрьәндә хәбәр итә:
«Ысынлап та, беҙ Ҡөрьәнде иҫтә ҡалдырыу һәм өгөтләү өсөн еңел иттек» (Ҡәмәриә сүрәһе, 54: 22)
Әммә, тел еңеллегенә һәм һөйләү стиленә ҡарамаҫтан, Ҡөрьән тексы башҡа әҙәби әҫәрҙәргә бөтөнләй оҡшамай, Илаһи китаптың тексы ысын мәғәнәһендә тиңһеҙ һәм ҡабатланмаҫ.
Лингвистар һәм филологтарҙың Ҡөрьән тексын мөғжизә, феномен тип баһалауының бер сәбәбе-кеше бындай бер нәмә лә булдыра алмай. Ҡөрьәнгә оҡшаш хикәйәләү стилен булдыра алмау Ҡөрьәндең мөғжизәһенең бөйөклөгөн тағы ла нығыраҡ иҫбатлай. Тимәк, Ҡөрьәндең барлыҡҡа килеүе, уның стиле быуаттар буйына ерҙә йәшәгән миллиардлаған кешенең береһен дә ялғанға сығара алмай, уның мөғжизәле, Илаһи асылының тағы бер дәлиле булып тора.
Ҡөрьән теле ғәрәп теле: унда күп ҡылым формалары бар, ул һүҙ яһауҙың төҙөк системаһына нигеҙләнгән. Мосолмандар аяттар ғәрәп телендә уҡылғанда ғына мөғжизәле көскә эйә тип иҫәпләй.
АҠШ-тың Флорида штаты Панама ҡалаһындағы «Акбар» клиникаһында үткәрелгән билдәле тәжрибә Ҡөрьәнде уҡыуҙың һәм тыңлауҙың кешегә ғәҙәттән тыш хикмәтле йоғонтоһон тағы бер тапҡыр иҫбатлай.
Тәжрибә менән Америкала йәшәгән ғалим-мосолман Әхмәт Әл-Ҡадий етәкселек итә. Уның эше Ҡөрьәндең кешегә файҙалы тәьҫирен, уның көсөн иң заманса ҡорамалдар менән теркәргә һәм иҫәпләргә кәрәклеген иҫбатларға тейеш була.
Төрлө йәш категорияһындағы ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар мосолман булмаған һәм ғәрәп телен белмәгән. Йәғни тәжрибә Ҡөрьән һәм Изге Китап иңдерелгән тел менән таныш булмаған кешеләр менән үткәрелә.
Ирекмәндәр Ҡөрьәнде ғәрәп телендә һәм уның мәғәнәләрен инглиз теленә тәржемә итеүҙе тыңлай. Изге Китап төрлө тауыштар менән уҡыла, сөнки бер үк ваҡытта тауыштарҙың тәьҫир үҙенсәлектәрен дә тикшерергә кәрәк була.
Тәжрибә бер йыл буйына үткәрелә. Һөҙөмтә бик тәьҫирле була. Ҡөрьән тыңлаған ирекмәндәрҙең 97 проценты стресстан ҡотола, был махсус приборҙар менән теркәлгән, улар кеше организмында барған үҙгәрештәрҙе яҙып алған. Атап әйткәндә, электрондарҙың тирегә, йөрәк эшенә, температураға һ.б. тәьҫире теркәлгән. Бер үк ваҡытта башҡа ағзаларҙың функциональ үҙгәрештәрен күҙәтеү алып барылған. Сүрәләрҙең көйлө тауыштары нервы системаһына ыңғай йоғонто яһай. Ҡөрьән ярҙамында ҡайһы бер ауырыуҙарҙы, шул иҫәптән йөрәк ауырыуҙарын да дауаларға мөмкин булыуы билдәле була.
Дөйөм алғанда, тәжрибә күрһәтеүенсә, изге Китапта билдәле бер урындар кешегә йоғонто яһаусы һәм уның организмының тышҡы тәьҫирҙәргә ҡаршы тороу көсөн хәрәкәткә килтереүсе үҙенсәлекле энергияға эйә. Тап ошо Ҡөрьән аяттарын уҡығанда, быға тиклем башҡа бер нәмә лә уҡығанда булмаған күренеш күҙәтелә.
Изге Ҡөрьәндең күп мәғәнәләрен хатта ғәрәп телен камил белгәндәр ҙә ҡабул итә алмай. Һәр аяттың күп һәм сикһеҙ күп төҫмөрҙәре тик күҙгә күренмәгән һәм билдәһеҙ кимәлдә генә — күҙәнәк, атом, субатом кимәлендә генә ҡабул ителә. Хәҙерге технология һәм теоретик фән әлегә был ҡабул итеү процесын теркәп бара алмай.
Дауалау тураһында Аллаһ Ҡөрьәндә өс тапҡыр Ҡөрьәндең дауалау һәләтенә эйә булыуын, Ҡөрьәндең дауалаусы булыуын күрһәтә. Ҡөрьән – Аллаһтың (Сөбхәнә үә Тәғәләнең) дөрөҫ һүҙҙәре булғанлыҡтан, уны дауалау өсөн ҡулланырға кәрәк.
Ҡөрьән аяттары, уларҙа дауалау тураһында әйтелә:
“Юныс» сүрәһендә Аллаһ түбәндәгеләрҙе әйтә:
«Эй, кешеләр! Аллаһ һеҙгә Үҙенең Рәсүле Мөхәммәд аша Аллаһҡа инанырға һәм уға буйһонорға, изге эштәр ҡылырға һәм яуызлыҡтан баш тартырға саҡырыусы Китап ебәрҙе. Ҡөрьәндә алдағы халыҡтарҙың тарихы тураһында өгөт — нәсихәт хикәйәләре бар, уларҙа бөтәһенә лә Аллаһтың ижадының бөйөк камиллығы тураһында иҫкә төшөрөү, Барлыҡҡа килтереүсенең бөйөклөгөн һәм ҡөҙрәтен белеү. Унда шулай уҡ Аллаһтың дөрөҫ юлға күрһәтмәһе һәм йөрәктәрегеҙ ауырыуынан дауалау бар. Был — Аллаһтың Рәхмәте, Уға буйһонған иманлыларға».
Әл-Исра сүрәһендә Аллаһ Ҡөрьәндә кешелек өсөн дауалау сығанағы булған бер нисә аятты иңдергәнен телгә ала.
Ҡөрьәндә түбәндәгеләр әйтелә: «Хәҡиҡәт һәр ваҡыт еңеп сыға, һәм Беҙ Ҡөрьәндә Аллаһҡа һәм Ҡөрьәнгә иман килтергән кешеләрҙең һауығыуы һәм мәрхәмәте булғанды иңдерәбеҙ. Ә иманһыҙҙар өсөн Ҡөрьән юғалтыуҙарҙы һәм ғазаптарҙы арттыра ғына».
«Фуссилат» («Аңлатыу») сүрәһендә Аллаһ Ҡөрьәнде иман килтергән һәр кем өсөн етәкселек һәм дауалау сығанағы тип атай.
Әгәр Беҙ Ҡөрьәнде ғәрәп телендә түгел, ә башҡа телдә иңдерһәк, ҡайһы бер ныҡышмалы кәферҙәр уны (ғәрәпсәһен) инҡар итеп шулай тәҡдим итһә, улар: "Һин уның аяттарын беҙ аңлаған телдә аңлата алмайһыңмы? Был Китап ғәрәп телендә түгел, ә ғәрәптәргә мөрәжәғәт ителгән? ! Уларға әйт: «Эй, Пәйғәмбәр! Был китап (Ҡөръән) иман килтергән кешеләргә тура юл күрһәтеүсе һәм һауыҡтырыусы булараҡ Аллаһ тарафынан иңдерелгән. Ә иман килтермәгән Һәм Изге яҙманы кире ҡаҡҡан кешеләрҙең ҡолаҡтарында һаңғыраулыҡ, һәм ул (Ҡөрьән) улар өсөн һуҡырлыҡ, сөнки улар унда улар теләгән сыуалыштан башҡа бер нәмә лә күрмәй. Был иманһыҙ һаңғырауҙар Ҡөрьәнгә саҡырыуҙы ишетмәй, әйтерһең дә, уларға алыҫтан саҡыралар.
Ҡөрьәнде тулыһынса йәки өлөшләтә уҡыған кешеләрҙе дауалауҙың күп ысулдары бар. Әлбиттә, Ҡөрьәнде бөтә ҡағиҙәләрҙе һәм йолаларҙы үтәп, көйләп, дөрөҫ интонациялар һәм баҫымдар менән уҡырға кәрәк. Ҡөрьән менән дауалауҙың төрлө ысулдары бар.
Ҡөрьәндең матурлығын татыр өсөн, уны уҡығанда өндәшмәҫкә һәм тыңларға кәрәк. «Әл — Әғраф» сүрәһендә Аллаһ түбәндәгеләрҙе әйтә: Ҡөрьән уҡығанда, әй иманлылар, уны иғтибар менән һәм өндәшмәй генә тыңлағыҙ, унда булған өгөт-нәсихәттәрҙе һәм һабаҡ-ғибрәттәрҙе аңлар өсөн. Ҡөрьәнде иғтибар менән тыңлағыҙ, Раббы һеҙгә үҙ мәрхәмәтен күрһәтһен ! „ (204 аят).
Кеше Ҡөрьән һүҙҙәренең моңло яңғырашына иғтибар иткәндә, был китап тыңлаусыларҙың йөрәктәренә үтеп инә. Ул уларҙы тупланырға мәжбүр итә, шаҡ ҡатыра, уларға шул тиклем тәьҫир итә, улар ҡалтырана, илай йәки көлә ала. Ҡөрьән быны бик асыҡ күрһәтә.
“Әл-Вакиға» сүрәһендә Аллаһ былай ти: Ысынлап та, был — әл-Ләухуль-Мәхфузда (Күк Таҡтаһы) һаҡланған файҙа килтереүсе Ҡөрьән, һәм уның тураһында фәрештәләрҙең яҡындары ғына белә. Изге Ҡөрьәнгә тик бысраҡтан таҙартылған кешеләр генә ҡағылһын. Ул Аллаһ тарафынан бөтә донъяла йәшәүселәрҙең Раббыһы тарафынан иңдерелгән. (77-80 аяттар).
Был аяттың мәғәнәһе түбәндәгесә: Ҡөрьән кешеләрҙең йөрәктәренә ҡағылмаясаҡ һәм уларға үтеп инмәйәсәк, әгәр улар саф, намыҫлы һәм ихлас булмаһа һәм Аллаһтан килгән хәҡиҡәткә ынтылмаһа. Был аңлатма шулай уҡ «Әл-Әғраф»(Преграды) сүрәһенән 201 аятҡа нигеҙләнә, Унда Аллаһ түбәндәгеләрҙе әйтә: Әгәр үҙҙәрен диндарлыҡ менән гонаһтарҙан һәм яуызлыҡтарҙан һаҡлаған Аллаһтан ҡурҡҡандарға, уларҙы диндар эштәрҙән ситләтеү өсөн, шайтандың нәфрәтенә ҡағылһа, улар шайтандың дошман да, ҡотортоусы ла булыуын иҫкә төшөрә, һәм шул саҡта Улар Аллаһтың тура юлының хәҡиҡәтен күрә һәм уға мөрәжәғәт итә.
Бынан тыш, иманлылар Аллаһты онотмағанда һәм Ҡөрьәнде моңло уҡығанда, улар Аллаһҡа ҡарата мөхәббәт һәм ихтирам тойғоһо кисерә.
"Әз-Зумар"(Толпы) сүрәһендә Аллаһ түбәндәгеләрҙе әйтә: Уның ҡалтырауҙары юҡҡа сыға, һәм йөрәге йомшара. Был Китап — Аллаһтың яҡтылығы, ул уны тура юлдан алып бара һәм ул теләгән кешене хаҡ дингә йүнәлтә. Аллаһтың ихтыяры менән тура юлдан тайпылыусы — уның хәҡиҡәттән ситләшеүен белгән кеше — уның өсөн етәксе лә, яңылыш юлдан ҡотҡарыусы ла юҡ"[23 аят].
Ҡөрьәнде уҡығанда кеше еңеллек кисерә, уға тыныслыҡ төшә. Ул шатлыҡлы рух торошона, шулай уҡ эске тыныслыҡҡа эйә була.
Аллаһ барса кешеләрҙе яралтты, уларға мөхәббәт, мәрхәмәт һәм изгелек бирҙе. Ул уларҙың организмдарын иң яҡшы биологик системалар менән тәьмин итә. Кешеләр үҙҙәренең һаулығы тураһында хәстәрлек күрергә тейеш, Аллаһ Сөбхәнәһү үә Тәғәләнең биргән иң яҡшы ризығын ашарға һәм эсергә тейеш. Ул шулай уҡ һаулыҡ өсөн файҙаһыҙ әйберҙәр ҙә эшләгән, һәм кешеләргә уларға ҡағылмаҫҡа, уларҙы ашамаҫҡа һәм эсмәҫкә кәңәш иткән.
Ҡөҙрәт эйәһе Раббы кешеләрҙе төрлө нәмәләргә эйә булырлыҡ һәм бер-береһенең ярҙамына һәм кәңәштәренә мохтаж булырлыҡ итеп барлыҡҡа килтергән. Һаулыҡ айырмаһы тураһында һүҙ барғанда, Аллаһ ҡайһы бер ауырыуҙар ебәрә, ә башҡаларҙы дауалаусылар итеп барлыҡҡа килтергән, әммә ысын Дауалаусы – Аллаһ Сөбхәнәһү үә Тәғәлә.
Бына шулай Ҡөръәндең ғәрәп теле яҙмаһын өйрәнеү генә кешенең рухи яғына һәм сәләмәтлеге өсөн файҙалы булыуына, уға яҡшы тәьҫир итеүе, күҙҙәренә яҡты нур, шифа булыуы сәбәпле уны — Ҡөръән Кәримде ғәрәп грамматикаһында уҡыу — транскрипция ярҙамында уҡыуҙан мең артыҡ.
Ғәрәп телен белмәгәндәр транскрипция ярҙамында туған тел хәрефтәре менән уҡый алалар. Ул төрлө телдәрҙә осрай. Был Ҡөрьәнде ғәрәп телендә өйрәнеү өсөн яҡшы мөмкинлек, әммә был ысул менән ҡайһы бер хәрефтәр һәм һүҙҙәр боҙолоп китә. Тәүҙә ғәрәп телендә аят тыңларға кәңәш ителә: һеҙ уны теүәлерәк әйтергә өйрәнерһегеҙ. Әммә йыш ҡына был ҡабул ителмәй, сөнки аяттарҙың мәғәнәһе уның ниндәй ҙә булһа телгә транскрипцияһы менән ныҡ үҙгәрергә мөмкин.
Ҡөрьәндең һәр хәрефе өсөн бүләк вәғәҙә ителә: Ибн Мәсғүд: "Ҡөрьәнде уҡығыҙ, сөнки уҡыған һәр хәреф өсөн һеҙгә ун изге эш яҙыла. Мин «Әлифләммим» — бер хәреф, тип әйтмәйем, әммә «әлиф» — хәреф, «ләм» — хәреф һәм «мим» — хәреф.
Ҡөрьәнде уҡыу өйгә бәрәҡәт алып килә: Әбү Хөрәйрә, Аллаһ унан ҡәнәғәт булһын — Ҡөрьәнде уҡыған йорт уның халҡы өсөн иркен буласаҡ, һәм уның мәрхәмәте артасаҡ, уға фәрештәләр инәсәк һәм унан иблистәр сығасаҡ, ә Аллаһ китабын уҡымаған йорт уның халҡы өсөн тар буласаҡ, уның мәрхәмәте кәмейәсәк, уның фәрештәләре ташлап китәсәк һәм унда ендәр урынлаша.
Аллаһы Тәғәлә Ҡөрьәнде аңлап та, аңламайынса ла уҡығандарҙы ярата: Имам Әхмәт ибн Ханбал: «Мин төшөмдә Аллаһты күрҙем һәм Унан: «Эй, Раббым, яҡындарыңдың һиңә яҡынлашыуының иң яҡшыһы нимә?» — тип һораным. Аллаһы Тәғәлә: «Минең Ҡөрьәнде уҡыу, әй Әхмәт», — тип яуаплай. Мин тағы ла: «Аңлау менән ме, әллә аңлауһыҙмы? " — тип һораным. Һәм ишетем: «Аңлау Һәм аңламау менән дә». Пәйғәмбәребеҙ әйтте: «Ҡөръәнде уҡығыҙ. Уны уҡығандарға Ҡиәмәт көнөндә Ҡөрьән ярлыҡаусы булып киләсәк”.
Бына шулай уҡ башҡа күп хәҙистәрҙә Ҡөръән уҡыусыға Аллаһының бәрәҡәте үә әжере буласаҡ тип әйтелә. Яңылыш, хатта менән тырышып уҡыған өсөндә икеләтә әжер...
Ҡөръәнде нисек уҡырға: https://nazir1965.com/pdf-pdf-kitaptar/%d2%a1%d3%a9r%d3%99nde-nisek-u%d2%a1yr%d2%93a.html
Ҡөръән уҡырға өйрәнәбеҙ: https://nazir1965.com/pdf-pdf-kitaptar/%d2%a1%d3%a9r%d3%99n-u%d2%a1yr%d2%93a-%d3%a9jr%d3%99n%d3%99be%d2%99.html