Яҙмыш — һикәлтәле юл

Яҙмыш — һикәлтәле юл
(Хәтер осҡондарынан тоҡанған фәлсәфәүи уй-фекерҙәр)
Әгәр ат һөрөнһә, Атты ғәйепләмә. Юлды ғәйеплә... Рәсүл Ғамзатов
Инеш

Кешенең ғүмер юлы һис тә һыҙыҡтарға бүлгеләнеп, юл билдәләре, светофорҙар ҡуйылған шыма асфальт юлға һис тә оҡшамаған. Киреһенсә, ул йә һикәлтәле, ҡараңғы урмандар аша үтеүсе, тау-ташлы һәм боролмалы һуҡмаҡтарға, йә бер көнө ҡояшлы, икенсеһе ел-ямғырлы, ҡайһы саҡ туңдырып хафаландырған, икенсе осор йылытып, ҡыуандырған һауа торошона тиң. Тормош -шатландырып та, ҡайғыртып та, йылындырып та, өшөтөп тә ала торған сәйер ысынбарлыҡ. Йәш сағында кеше алдағы көндәрҙең ҡайһыһы ел-ямғырлы, ҡайһыһы аяҙ булырын күҙ алдына ла килтерә алмай ҙа, кәрәк тип тә тапмай. Был хәлде ҡалаға машинала инә башлағандар менән сағыштырып була: таныш булмағандар бараһы еренә аҙаша-һораша, тегеләй ҙә былай интегеп йөрөп, ә таныш булғандар бер ниндәй көсөргәнешһеҙ, тиҙ һәм енел генә барып етә. Кеше, олоғая килә тәжрибә туплап, донъя хәлдәрен самалап, иртәгәһе көндә һәм киләсәктә ни буласағын һиҙемләү һәләтенә эйә була бара. Тормош тәжрибәһен ололар йәштәр менән күберәк уртаҡлашһа, йәштәр уларҙың кәңәшенә иғтибарлы булһа, юлын күптәр көтөлмәгән хаталарҙан азат булып үтер ине. Ҡайһы саҡ кеше хаталанмаҫҡа тырышып, хәҡиҡәтте белеп йөрөһә лә, уны тормошҡа ашыра алмай. Күптәр хәҡиҡәтте аңламай, ә уны үтә күргәндәр күпселекте ышандыра алмай, тауышланып йә эстән ғазапланып йәшәй. Тормошонда ниндәй һикәлтәләр булырын алдан белмәгән кеше абынып та ҡуя. Читать далее →

Арғаяш башҡорттары тарихынан

Арғаяш башҡорттары тарихынан
"Арғаяш башҡорттарының ауыҙ-тел ижады ҡомартҡылары" китабынан, авторы Дамир Валиев. Силәбе өлкәһе Арғаяш районының өс аҡһаҡалынан яҙып алынған өс тарихи легенда.

Мейәс буйы ауылдарының килеп сығыуы

Бик боронғо заманда Учалы яҡтарында урынлашҡан Наурыҙ ауылында Тәңребирҙе тигән ҡарт оло улына сит ауылдан килен әйттерә. Килен кешенең исеме Аҡһылыу була. Ул үҙе менән бик күп мал эйәртеп алып килә. Оҙаҡ та тормай, Тәңребирҙенең оло улы ауырып үлеп китә. Аҡһылыу тол ҡала. Бер аҙ ваҡыт үткәс, ауыл егеттәре Аҡһылыуға димселәр ебәрә башлай, әммә Аҡһылыу берәүҙе лә яҡын күрмәй, барыһын да кире ҡаға. Ауыл халкына был оҡшап етмәй. Йәш ҡатынға көн күрһәтмәй башлайҙар. Аптырағас, Аҡһылыу ҡыштың бер көнөндә аяғына саңғы кейеп, Мейәс буйлап ер ҡарарға сығып китә. Ул бик оҙаҡ йөрөй торғас, иҫ китәрлек урманлы тауҙар араһында ятҡан мөһабәт күл буйына килеп сыға. Был тирәлә бер ниндәй торлаҡ та, кеше лә күренмәй, ә ҡош-ҡорт йыш осрай. Аҡһылыу бер һунарсыны осрата. Уның әйтеүе буйынса, был күл Арғужа исемле булып сыға. Был яҡта сырҙы һәм һыҙғы башҡорттары йәшәй икән. Һунарсы Аҡһылыуҙы үҙе йәшәгән төйәккә алып ҡайтып ҡунаҡ итә, үҙенең ауылдаштары менән таныштыра. Аҡһылыу был яҡ халҡының үҙҙәре бер төрлөрәк һөйләшеүҙәренә иҫе китеп йөрөй. Былар «һеҙ» тигәнде «һеҫ» тип, «һеҙҙеке» — «һеҫтеке», «беҙҙеке» — «беҫ- теке», «ҡыҙҙар» тигәнде «ҡыҫтар» тип һөйләшәләр икән.
Читать далее →

Кем ул Иблис?

Кем ул Иблис?

Ҡөръән Кәримдә: Аллаһы Тәғәлә бар донъяны, күк-ғәләмде һәм беҙҙе һыуҙан яратты, бар ҡылды әйтелә. Хәҙерге ваҡытта фән ғәлимдәре быны иҫбатланылар. Шулай уҡ Аллаһы Тәғәлә һыуҙан утты ла яратты. Ҡайһы берәүҙәр әйтерҙәр: «Һыу менән ут — дошман», — тип. Әммә был уй наҙанлыҡтан, хатта, һыуҙы әллә ҡасан машиналарҙын яғыулығы итеп ҡуланалар.

Бына ошо уттан Аллаһ Тәғәлә бер ир затынан булған эйәне яратты.
Ул уттан яратылған зат бик тә йылғыр булды, күккә осарға теләһә, күккә менде, ерҙә йөрөгөһө килһә, ерҙә сәйәхәт итте. Уның алдында йылға, диңгеҙ, тау, ҡая таш һымаҡ килеп тыуған ҡаршылыҡтарҙың береһе лә кәртә булманы, барыһында үтә сығып йөрөнө. Ҡайҙа теләһә шунда иркенәйеп йөрөр ине. Әммә, буйһонған ут булараҡ, уның йөҙө-тәне сөм-ҡара күмер кеүек ине. Әгәр ҙә күҙенә дәрт уты төшһә, бөтөн тәне осҡонланып китә ине... Әгәр ҙә шуның өҫтөнә Аллаһы Тәғәлә исеме менән һыйынып таш ырғытһаң, янып юҡҡа сығар ине. Был хикмәттәре менән бик тә ғәжәйеп күренде.
Читать далее →

Йома мөнәжәте

Йома мөнәжәте
Эй, шәкертләр, уҡыйыҡ беҙләр,
Тик ятыуҙа ни файҙа бар?
Киң донъялар булмаһын тар,
Ял итергә йома көн бар.
Ултырмайыҡ көнө буйлап,
Уҡыйыҡ киләсәкте уйлап.
Китмәйек зиһанат буйлап,
Ял итергә йома көн бар.
Наҙан ҡалһаҡ — хур булырбыҙ,
Ғилем алһаҡ — ҙур булырбыҙ,
Зиһанаттан ҡотолорбоҙ,
Ял итергә йома көн бар.
Читать далее →

Уҙған ғүмер

Уҙған ғүмер

Ҡайны, күмәк йылҡы араһынан теләгән атыңды һайлап тот та мен, тигәс, кейәү егет ҡайныһына: “Йылҡың араһында толпар юҡ, әгәр рөхсәт итһәң, толпар тыуғанын көтәйем”, — тип үтенгән. Ҡайны быға риза булған, ти.
Өлкәр (Иләк йондоҙ) ҡалҡмай, толпар тыумай, тиелә халыҡ ырымында. Шуға күрә кейәү егет йыл һайын яҙ менән Өлкәр ҡалҡҡан мәлдә йылҡы араһына барып, толпар тыуыуын күҙәткән, ти. Бер йыл көтә, ике йыл көтә, ниһайәт, толпар тыуа. Егет был хаҡта ҡайныһына әйтеп ҡуя. Унан һуң бер йыл үткәс, егет ҡайныһынан: “Толпар менергә эшкинде, беҙгә кәләшем менән икәүләп ҡайтырға рөхсәт ит инде, ҡайным”, — тип үтенгән, ти. Ҡайныһы быға ризалыҡ биргән.
Читать далее →

Аҡ ҡарсыға (Яйыҡ)

Түбәнге Ғәбдрәшит ауылында бынан күп йылдар элек Ғәлиәкбәр исемле бай йәшәгән. Уның байлығы шул ҡәҙәре булған: йылҡылары һыу эсергә төшһә, бер башы Ҡыҙыл йылғаһында, икенсеһе Сыуаш тауы битендә утлап йөрөгән. Ә инде һарыҡ-кәзәһе тау араһында ҡырмыҫҡа иләүендәй мыжғып йөрөгән.
Ғәлиәкбәр кеүек ҡарундар һирәк осраған был яҡта. Ул көтөүселәрен, ялсы-йомошсоларын ас тотоп яфалаған.
Бына ошо Ғәлиәкбәр байҙың Яйыҡ буйындағы Сыртинск, Ҡыҙыл утарҙарында “знакум”дары булған. Купецтар ҡунаҡҡа килһә, бай туғайлыҡҡа өйрәк, ҡаҙ атырға алып барған уларҙы, туйғансы һыйлаған, Ҡыҙыл йылғаһында балыҡ тотоп та ятҡылағандар.
Ауылдағы хәҙрәт менән ҡарый ҙа Ғәлиәкбәр байҙың көтөп алған ҡунаҡтары икән. Уларҙы саҡырып, Ҡөрьән сығартып, хәйеренә берәр баш йылҡы биреп, фатиха ала торған булған ул.
Читать далее →

Әбйәлил районында — грэпплинг

Әбйәлил районының үҙәге Асҡар ауылы ФОК спорт һарайында грэпплинг — төрлө көрәш төрҙәрен берләштергән ярыш буйынса Башҡортостандың Урал аръяғы турнир сараһы үтте. Был ярыш Башҡортостандың Дини назаратының мосолман йәштәр ойошмаһы ярҙамында ойошторолды. Бер ыңғай мөфтий Ниғмәтуллин Нурмөхәммәт хәҙрәттең урынбаҫары Арсланов Айнур хәҙрәт урындағы имам хатыйбтар менән кәңәшмә үткәрҙе. 14 февраль 2017 йыл.

Балаҡарға

Балаҡарға

Элек, барымта-ҡарымта замандарында, башҡорт араһында бер атаҡлы батыр йәшәгән. Ул үҙе ҡурайсы, йырсы, сәсән булған. Егет ҡорона кергәс, был үҙе һымаҡ данлы бер батырҙың ҡыҙына өйләнә. Татыу ғына донъя көтә башлай былар.

Бер заман шулай тыныс ҡына йәшәп ятҡанда, ҡаҙаҡтар яу менән килә. Былар нисек кенә булһа ла башҡорт батырын ҡулға төшөрөп, ҡаҙаҡ батыры яһарға уйлайҙар икән. Тик был ниәттәре барып сыҡмай. Әлеге батыр егетте күреү менән, һырт биреп ҡасалар.

Көндәрҙең береһендә ҡаҙаҡтар башҡорт батырының тоҡомон ҡалдырыу ниәтенән тегенең йөклө ҡатынын урлап алып китә. Ырыу башлығы уны өсөнсө ҡатынлыҡҡа алып, үҙен бер айырым тирмәлә тота башлаған.
Башҡорт батыры һунарҙан ҡайтыуына — бисәкәйе юҡ. Тиҙ генә баҡыр һөңгөһөн ала ла юлға сыға. Ҡаҙак батыры йәшәгән йәйләүгә барып етә был. Һаҡлыҡ менән генә тирмә һайын тыңлап йөрөй торғас, бер аҡ тирмә эсендә әкрен генә илаған тауыш ишетә. “Бәй, был минең ҡатыным даһа, йәһәтерәк тауыш бирәйем”, — тип, шыбырлап ҡына өндәшә быға. Ҡатыны: “Ни күрһәм дә, ирем менән күрәйем”, — ти ҙә, ғыр-шыр йоҡлап ятҡан ҡаҙаҡ ҡуйынынан шым ғына ысҡынып, тирмә алдына сыға. Читать далее →

Тәһәрәттең фаҙыйләттәре

Рәсүлуллаһы ғәләйһиссәләм әйтте: «Үҙенең тәһәрәт ала торған һыуына яҡын булған кешенән дә һис бер яҡшы кеше юҡтыр. Ул ауыҙына һыу алһа, йәғни сайҡаһа, шунан тағыла һыу алып танауына тартып һеңгерһә, ул шундай кеше булыр, уның гөнаһтары ауыҙынан һәм танауҙарынан һемгергән ваҡытта сығар. Бынан һуң Аллаһы Тәғәлә әмер иткәнсә йөҙөн йыуһа, ошо һыу менән уның йөҙөнөң гөнаһтары сығар. Унан һуң Аллаһы Тәғәлә бойорғансы терһәктәренә тиклем ике ҡулын йыуһа, уның ике ҡулының гөнаһтары уның бармаҡ остарынан һыу менән сығар. Бынан һуң Аллаһы Тәғәлә әмер иткәнсә башына мәсех ҡылһа, башының гонаһлары һыу менән сәс остарынан сығар. Шунан Аллаһ Тәғәлә ҡушҡанса ике аяғын йыуһа, аяҡ бармаҡтарының остарынан һыу менән гонаһтары сығар. Бынан һуң тороп, Аллаһы Тәғәләгә хәмед ҫәнә әйтһә, һуңынан ике рәкәғәт намаҙ уҡыһа, үҙенең гонаһлырынан арыныр, әсәнән яңы тыуған бала кеүек паҡланып ҡалыр». Читать далее →

Тәһәрәт

Тәһәрәт алыу тәртибе, интернеттә тәһәрәт хаҡында видеояҙмалар күп, башҡортсаһы юҡ әле, шуғала буталмаҫ өсөн ошо ҡаҙаҡса видео булһала, ошоно ҡарап шунан өйрәнегеҙ. Аңлайышлы. Бына ошо ссылка буйынса: https://www.youtube.com/watch?v=OA6ask8nJuQ&feature=youtu.be

Тәһәрәт

“Тәһәрәтләнеү дөрөҫлөктә имандың яртыһылыр, дөрөҫ тәһәрәт алыу намаҙҙың асҡысылыр һәм тулыһынса тәнде таҙартыусылыр”, — тип әйтелә пәйғәмбәр ғәләйһиссәләмде бер хәҙисендә. Икенсе бер хәҙистә: “Ожмағтың асҡысы намаҙ, намаҙҙың асҡысы – тәһәрәт”. Тәһәрәт алыу алдынан истинжә ҡылына. Читать далее →