Архив рубрики: Ғибрәтле ҡиссалар, хикәйәттәр, вәғәздәр

Иманлы кеше

                                                                               Иманлы кеше

                                                                 Иманлы кеше – ышаныслы кеше
     Ышаныс, бер-береңә ҡарата ярҙам, хәстәрлек — мосолман тәбиғәтендәге иң төп һыҙаттарҙың береһе.
Сәхәбәләрҙән Әбү Һөрәйрә һөйләп ҡалдырған бер хәҙистә пәйғәмбәребеҙҙең, ғәләйһис-сәләм: «Кеше тәнендә 360 быуын була. Һәр көндө ул ҡояш сыҡҡан саҡта үҙ тәнендәге быуындар һанынса саҙаҡа биреп торһон, — тигән һүҙҙәрен килтерә. Саҙаҡаның төрлө игелектәрен һанап сыға: «Әгәр ҙә һин ике кеше араһында ғәҙел хөкөм йөрөтә белһәң, менер атына (хайуанына) атланырға, йөгөн тейәшергә йәки алып барырға ярҙам итһәң, яҡшы һүҙең, намаҙға барғандағы һәр аҙымың, кешегә ҡамасаулап юлда ятҡан сүпте алып ташлауың да — саҙаҡа...» — ти. Читать далее

Тыйнаҡлыҡ

                                                                            Тыйнаҡлыҡ

     Һәр намаҙҙа мосолман уңға ла, һулға ла боролоп, шул тарафтарҙа булған фәрештәләргә, кешеләргә, олоһона ла, кесеһенә лә — бөтә йән эйәләренә сәләм бирә, уларға Аллаһы Тәғәләнең рәхмәтен һәм бәрәкәттәрен теләй.
     Пәйғәмбәребеҙ өйрәткән: «Һеҙҙән кем дә булһа берәү мәсеткә инә икән: «Эй, Раббым! Минең өсөн рәхмәт ҡапҡаларыңды ас! — Аллаһүммә фтәх ли әбүәбә рәхмәтик!» — тип инһен», — тигән. Читать далее

Ғалимдар мираҫынан сәхифәләр

                                                    Ғалимдар мираҫынан сәхифәләр.

     Хәҙистәр, хәҙистәргә шәрехтәр.
     "Көндәрҙән бер көндө мосолмандарҙан берәү бөтә ҡаралты-ҡуралары менән бер утар һатып ала һәм хужалыҡ эштәре менән йөрөгәндә бер көршәк алтын таба.
     - Хазина таптым, алтыныңды барып ал, мин һинән алтын түгел, утар һатып алдым, — тип өй хужаһына китә.
     Тегенеһе алтынды алмай. Читать далее

Башҡорт һәм эскелек

                                                   Башҡорт һәм эскелек

                               Манҡортлоҡҡа йәки Эскелек илткән юл, фәлсәфәһе тураһында
   ► Боронғо башҡорт мифтарында ата-бабаларыбыҙҙың иҫерткес эсемлектәр ҡулланыуы тураһында бер ниндәй ҙә мәғлүмәт юҡ. Был башҡорттарҙың иң боронғо замандарҙан уҡ эскелекте үҙ итмәүе тураһында ишаралап торғандай. Әйткәндәй, «иҫереү» һүҙенең этимологияһы «әҫәрләнеү», «иҫ юғалтыу» һәм дә «иҫәрләнеү» һүҙҙәренә бәйле кеүек тойола. Иҫерткесте әҫәрләнеү өсөн эсә башлап, иҫен юғалтҡансы, йәғни иҫәрләнгәнсе эскән кешегә юҡҡа ғына «иҫерек баш», тип әйтмәйҙәрҙер ул...
   Ғ. ХӨСӘЙЕНОВ: Ҡырмыҫҡалы районының үҙем тыуып үҫкән Үтәгән ауылында һуғышҡа тиклем бары бер генә кешенең эсеп иҫереп йөрөүе хаҡында һөйләгәндәрен иҫләйем. «Ана, теге Йомаҙил тағы башын иҫереккә һалып, эсеп йөрөй», тиерҙәр ине уның тураһында. Ысынлап та, ауылыбыҙҙа унан башҡа бер генә эскесе лә булманы. Читать далее

Шәмиғол хәлфә

                   Шәмиғол хәлфә
АУЛИА

           Бала саҡтан мине үҙ итеүе

   Күгәрсен районының Ишбирҙе ауылында йәшәгән заманыбыҙ әүлиәһе Шәмиғол хәлфә менән миңә бала саҡта уҡ танышыу, аралашыу бәхете тейҙе.
   Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында ауырыу атайым Кананикольск урман хужалығында ағас әҙерләү менән шөғөлләнде. 1943 йылдың февраль айында уны фалиж һуғып, эшкә яраҡһыҙ булып ҡайтты. Дауаханала ятыу ҙа файҙа бирмәне. Беҙгә фәҡәт Шәмиғол хәлфә генә ярҙам итә алыуына ышанып, юлға сыҡтыҡ. Беҙҙең Төпсән ауылынан Ишбирҙегә тиклем 35 км самаһы. Йонсоу ғына ат менән Ишбирҙегә өс сәғәт ярым тирәһе ваҡыттан һуң ғына барып еттек. Хәлфә: «Юлға доға уҡымай сығып, бөтә шайтанды тейәп, атты йонсотоп киләһегеҙ», — тип шелтәләп ҡаршы алды. Читать далее

Хәтерҙә тотор хикмәттәр

                                                   Хәтерҙә генә тотор хикмәттәр

    «Файҙалы бер эшкә тотонһаң, ул дауамлы булһын, дауамлы ғәмәлдәр бәндәгә изге ниәттәрен бойомға ашырыу мөмкинлеге бирә».
   Ололар өйрәткән:
   «Ҡулдарығыҙ хәрәмгә ҡағылмаһың, ҡолаҡтарғыҙ, хәрәм тураһында, ишетмәһен, аяҡтарығыҙ хәрәмгә ҡағылышлы ерҙәргә баҫмаһын, ашҡаҙанығыҙға хәрәм инмәһен, телегеҙ юҡ-бар һүҙ һөйләмәһен, бөтә тәнегеҙҙе хәрәмдән һаҡлай күрегеҙ. Һаҡлай белмәһәгеҙ, харап булыуығыҙ бар. Әгәр ҙә күҙҙәрегеҙ, үҙегеҙ ҙә аңғармаҫтан, хәрәм нәмәләрҙе күреп ҡалһа, бында гонаһ юҡ. Әммә күргән нәмәгеҙгә ҡабат-ҡабат ҡарау – гонаһ. Хәрәм нәмә күреү менән ҡараштарығыҙҙы, ситкә йүңәлтегеҙ», — тигән.
   Хәрәмдәрҙән дә хәүефлерәк, нәмә Исламда — ата-әсә хаҡын танымау.
   Үҙенең хаҡ илсеһе Мусаға, ғәләйһис-сәләм, Аллаһы Тәғәлә әйтә: Читать далее

Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа

                                                Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа

                                      Хәйерхаҡлыҡ һәм саҙаҡа тураһында бер нисә аят
   «Тапҡан малын Аллаһ хаҡына тип тотона белгән кеше бер бөртөктән ете башаҡ үҫтереп, һәр башаҡта бөртөктәр һаны йөҙгә еткән орлоҡҡа оҡшаш: теләгән кешеһенә бит Аллаһ артығы менән ҡайтарып бирә. Аллаһтың бит Рәхмәте киң, Ғилеме оло».
   Хәйриә эштәрен хуплау — уҙ-ара мөнәсәбәттәрҙе тәртипкә һалыуҙың иң отошло алымы. Шуға ла Ҡөрьәндә риба менән саҙаҡа өләшеү тураһындағы хөкөмдәр һәр ваҡыт бергә, бер-бер артлы бирелә.
   «Эй, иман килтергән бәндәләрем! Кәсеп итеп тапҡан малдарығыҙҙан йәки һеҙҙең өсөн тип Беҙ үҙебеҙ үҫтергәндәрҙән Аллаһ ризалығы өсөн яҡшыларын ғына бирегеҙ. Бер нимәгә ярамаған, үҙегеҙ алырға тура килгән саҡтарҙа ла ҡыйынһынып ҡына алыр нәмәне кешегә бирергә тырышмағыҙ. Аллаһ бит Ул бер нәмәгә мохтажлығы булмаған Маҡтаулы зат», — ти.
                                                                                           “Әл-Бәҡара” (“Һыйыр”) сүрәһе, 267-се аят
   Имам Садыҡтан ҡалған бер риүәйәттә был аяттың индерелеү сәбәбе яһилиәт заманында риба юлы менән мал тапҡан бер төркөмгә нисбәт ителеүе менән аңлатыла. Был кешеләр тапҡан малынан Аллаһ хаҡына тип хәйриә эштәренә лә өлөш сығара торған була.
   Хәйриә эштәренә ғәҙел юлдар менән табылған малдан ғына өлөш сығарылырға тейеш, тип, Раббылары уларҙы бынан тыя. Читать далее

Сөләймән пәйғәмбәрҙең яуабы

                                                          Сөләймән пәйғәмбәрҙең яуабы

                                         Дауыт, ғәләйһис-сәләм, ҡиссаһынан бер хикәйәт
   Вафат булыр ваҡыты яҡынайғас, Дауыт, — ғәләйһис-сәләм, Бәғшука исемле улын үҙенең урынына ҡалдырырға теләй. Әммә Сөләймәндең әсәһе иренең был ҡарары менән риза булмай.
   «Был урынға Сөләймәндән дә лайыҡлырағы юҡ», — ти. Бәхәс ҡуба. Исрааил ҡәүеме ике тарафҡа бүленә. Ябраил, ғәләйһис-сәләм, үҙе лә араға килеп ҡушыла:
   «Эй, Дауыт, Аллаһы Тәғәлә һиңә сәләм тапшыра һәм урыныңа ҡалыр кешенең ғалим, ғилемдә өҫтөнөрәге булырға тейешлеге тураһында хәбәр бирергә бойора», — ти. Бәни Исрааил ҡәүеменең ғалимдары бергә, йыйыла. Дауыт, ғәләйһис-сәләм, уларға, төрлө һорауҙар әҙерләргә бойорҙо һәм әйтте:
   «Кем шул һорауҙарға яуап табыр булһа — шул минең урыныма ҡалыр», — тине. Ғалимдар биш төрлө мәсьәлә буйынса биш һорау әҙерләп, ошо һорауҙар менән биш ирҙе Бәғшуҡаға ебәрҙеләр. Читать далее

Хәҙрәттән нәсихәт

                                                                        Хәҙрәттән нәсихәт

                                  Ризаитдин бине Фәхретдин хәҙрәттәренән ҡалған тағы ла бер нәсихәт
   Бер мулланың мөнбәрҙә ултырып, ерҙең үгеҙ, балыҡ өҫтөндә булыуы тураһында һөйләгәнен тыңлап торғандан һуң, мосолман бер студенттың: «Ислам дине ошо булһа, мин бынан сыҡтым», — тип тороп китеү хәбәрен ишеткәнем бар. Бында ғәйеп Ислам динендә түгел, студентта тип тә әйтеп булмай, бәлки ялған менән дөрөҫлөктө айыра белмәй үә урынын да тикшереп тормай һүҙ һөйләгән муллалалыр. Был мулла әгәр ҙә һүҙ һөйләмәй тик кенә торған булһа, үҙе лә ауыр хәлгә төшмәҫ, кешеләр ҙә сәләмәт ҡалыр ине. Мәсеттә халыҡтарға ерҙәрҙең, күктәрҙең ниндәй рәүештә булыуын һөйләргә, астрономия һәм география хаҡында (аҡылға һыймаҫ) мәғлүмәт бирергә ниндәй ихтыяж бар? Мәсеттәрҙәге хатиплыҡ урыны бит үл — бик оло һәм мөбәрәк урын.
   Мөнбәргә менгәндә, имам Рәсүлулла урынына баҫҡанын хәтерҙә тотоп, һәр һүҙен үлсәп һөйләргә тейеш.
Теләһә нимә һөйләп йөрөгәндәр мосолмандарҙың динһеҙләнеүенә сәбәп булған кеүек, һәр һүҙен үлсәп һөйләй белгән кешенең вәғәзе бәғзе ваҡыт динде ҡабул итеүгә лә сәбәп була.
   Бер мәжлестә олуғ һәм һүҙе үтемле, үҙенә ҡаршы һөйләү бик тә ситен булған бер морзаның ожмах һәм тамуҡ хаҡында булған хәбәрҙәргә әһәмиәт бирмәүен белдереп: «Мин фәлән кешеләр менән ожмахҡа инеүгә ҡарағанда актрисалар менән тамуҡҡа инеүҙе артығыраҡ күрәм, тамуҡҡа керермен дә уҫал мосолмандарҙы ғазаплап йөрөрмөн», — тип һөйләп көлә ине.
   Шунда бер дәрүиш унан:
   «Һеҙ әһәмиәт бирмәгән хәбәрҙәр ялған булһа, һис кемгә зарар юҡ, әммә дөрөҫ була күрһә һәм ул хәлдәр үҙ башыңа килһә, морҙалыҡ һәм түрәлектең бер тинлек мәғәнәһе күренмәһә, бына әле тирә-йүнеңдә булған әҙәмдәрҙең береһе лә булмаһа, шул ваҡытта нишләрһең?» — тип һорап ҡуйҙы. Төҫө боҙолған хәлдә морза урынынан торҙо һәм бик етди төҫ менән: «В самом деле, эш харап бит!» — тине һәм шунан һуң бындай һүҙ һөйләүҙәре ишетелмәне.
   Һүҙҙең бик әҫәрлеләре, мөләйемдәре була, ҡолаҡтан инеп улар күңелдәрҙең иң тәрән нөктәләренә барып етә. Рәсүлулланың хәҙиҫтәре лә шул йөмләнән. Шам үә Мысырҙа христиан ғәрәптәр төрлө мәҡәләләрҙе башлап ебәрәләр, төрлө дәлилдәргә миҫал итеп килтерәләр, күңелдәргә тәьҫир итерлек урындарҙа файҙаланалар, әммә уларҙың пәйғәмбәребеҙ һүҙҙәре булыуын йәшереп, ата-бабаларҙан ҡалған тапҡыр һүҙҙәр булараҡ ҡулланалар ине, әле лә ҡулланалар».
   Был календарҙарҙы яҙылғандарҙың күбеһен хәҙрәттәребеҙҙә уҡып тормағаның да беләм, уҡыр өсөн дә бит иң элек теләк, унан йәштән өйрәнеп алған бер ғәҙәт тә кәрәк. Шулай ҙа ҡабатлап әйтәм: «Был фекерҙәрҙе мин илдәге дин өсөн иң ауыр замандарҙа мөфтий вазифаһын башҡарған ғалим, яҙыусы, имам Ризаитдин бин Фәхретдин хәҙрәт әҫәрҙәренән алдым».
                                                                   Ризаитдин бине Фәхретдин, «Жәүәмиғүл кәлин-шәрхе»

Ғәли хәҙрәттән ҡалған хикмәттәр

                                                 Ғәли хәҙрәттән ҡалған хикмәттәр

     «Мәрхәмәт-шәфкәт ике төрлө була. Уларҙың ҡайһыһы мине нығыраҡ һөйөндөргәнен аңлап бөтә алғаным ғына юҡ. Беренсеһе — берәр ярҙамы тейер әле тип, өмөт менән миңә килеп, кеше ярҙам һорағандамы, икенсеһе — килгәндең теләген үтәгәндәме? Әммә мосолмандарҙың төрлө ихтыяждарын яйға һалыуҙы мин бар донъяның алтын-көмөштәренә эйә булыуҙан да артығыраҡ күрәм».
                                                                       * * *
     «Ысын мәғәнәһендәге батыр ул көндәшен көрәштә еңгән кеше түгел, асыуы килгәндә асыуҙан тыйылып ҡала белгән кеше», — тип әйтә торған була Ғәли хәҙрәт.
                                                                        * * *
     Изге яуҙарҙың береһендә ул дошманды ергә йығып һала ла, ҡоралын күтәреп, уны бөтөнләй юҡ итергә әҙерләнеп торғанда дошманы уның битенә төкөрә. Шул саҡта Ғәли хәҙрәт кинәт кенә уйынан кире ҡайтып, дошманын үлтереүҙән баш тарта. Бындай хәл хатта мөшриктең үҙен дә аптырашта ҡалдыра. Ҡыҙыу алыш барғанда ҡанлы һуғыш тураһында ла онотоп, ул Ғәли хәҙрәттән бының сәбәбен белергә теләй.
     «Иман өсөн һуғыш ике төрлө була: береһе — бына һинең кеүек иманһыҙҙар менән һуғыш. Ул һуғыш Аллаһ ризалығы өсөн тип алып барыла. Икенсеһе — үҙеңдең шәхси теләктәреңде күҙ уңында тотоп, нәфсе ҡотҡоһона ҡаршы көрәш. Читать далее