Телде гонаһтан һаҡлау

                                                                 Телде гонаһтан һаҡлау

                                                   Телде гонаһтан һаҡлауҙың әһәмиәте
     Кешегә Аллаһ тарафынан яҙылған иң ҙур ниғмәттәрҙең береһе — ул тел. Был ағза кеше тормошонда бик ҙур урын алып тора. Аллаһ Тәғәлә бының тураһында шулай тип әйтә:
     «Киң Рәхмәтле (Аллаһ) Ҡөръәнде өйрәтте, кешене барлыҡҡа килтерҙе, уны һөйләшергә өйрәтте»
                                                                                                              الرَّحْمَنُ
                                                                                                                                 55:1
                                                                                                            عَلَّمَ الْقُرْآنَ
                                                                                                                                 55:2
                                                                                                          خَلَقَ الْإِنسَانَ
                                                                                                                                 55:3
                                                                                                            عَلَّمَهُ الْبَيَانَ
                                                                                                                                 55:4
     1. Әр-рахмәән.
     2. Ғәлләмәл-Ҡур'әән.
     3. Халәҡаль-иңсәән.
     4. Ғәлләмәһүл-бәйәән.
     Мәғәнәһе:1. Әр-Рахмән!
                    2. Ул Ҡөрьән өйрәтте,
                    3. кешене донъяға яратты,
                    4. уны һөйләшергә (аңлашырға) өйрәтте.
                                                                 (Рахмән: 55/1-4).

     Кешене юҡтан бар итеү, Ҡөръәнде өйрәтеү һәм уға һөйләшеү һәләтен биреү Аллаһ Тәғәләнең рәхмәтенең күрһәтеүсе билдәләрҙән һанала. Әгәр ҙә кешегә һөйләшеү һәләте бирелмәһә, ер йөҙөндә тормош бармаҫ ине. Тел ярҙамында кеше аралаша, белем ала, күңелендә булған хистәрен башҡаларға еткерә.
     Кеше теле менән яҡшы һүҙҙәр ҙә һәм шулай уҡ гонаһлы һүҙҙәр ҙә һөйләргә мөмкин. Әгәр ул теле менән хәйерлеһен генә һөйләһә, Аллаһ Тәғәлә уны йәннәткә индерә. Мөхәммәд беҙгә: «Кем дә кем миңә ауыҙы араһындағы (телен) һәм ике аяғы араһындағы (енес) ағзаһын һаҡларға вәғәҙә итһә, мин уға ожмах вәғәҙә итәм » — (Бохари) — тигән Аллаһ һүҙҙәрен беҙгә еткерә.
     Әбү Мүса әл-Әшғари һөйләгәненән: «Мин әйттем: «Әй Аллаһының илсеһе! Мосолмандар ҡайһыһы иң хәйерлеһе?» Ул әйтте: «Башҡа мосолмандар уның теленән һәм ҡулынан имен булған кеше» (Бохари).
     Кеше ниндәй генә һүҙ һөйләмәһен, уның һәр һүҙе ике фәрештә тарафынан яҙылып барыла. Аллаһ Тәғәлә әйтә:
     «Ике ҡабул итеүсе (яҙып барыусы) фәрештә (кешенән сығыусы бөтә нәмәне теркәп бара). Улар уң һәм һул яҡта яҡта ултыра. Ул ниндәй генә һүҙ әйтмәһен, уны инде күҙәтеп тороусы фәрештә (яҙырға) әҙер тора»
                                                                                                      17. إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ
                                                                                                      18. مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ
     17. Иҙ йәтәләҡҡаль-мүтәләҡҡийәәни ғәнил- йәмиини үә ғәни-шшимәәли ҡағиид.
     18. Мәә йәлфиҙу мин ҡаулин илләә ләдәйһи раҡиибүн ғәтиид
     17. Бына, уң яҡта, һул яҡта ултырған ике күҙәтеүсе (фәрештә) ҡабул итә.
     18. Ул бер ғенә һүҙ әйтһә, эргәһендәге күҙәтеүсе (яҙырға) әҙер тора.
                                                                                                                     (Ҡаф: 50/17-18).
    Мөхәммәд ﷺ әйткән: «Әҙәм балаһы иртә менән торғас бөтөн ағзалар ҙа телде орошоп, уға шулай тиҙәр: «Беҙҙең өсөн Аллаһтың ғазабынан һаҡлан! Дөрөҫөн әйткәндә, беҙ һиңә бәйле. Әгәр ҙә һин дөрөҫ юлдан барһаң, беҙҙә тура юлдан барабыҙ, әгәр ҙә һин дөрөҫ юлдан сыҡһаң, беҙ ҙә тура юлдан сығабыҙ» (Тирмизи).
     Бер ваҡыт Имам әш-Шафиғи дуҫы Рабиғҡа шулай тине: «Әй Рабиғ! Үҙеңә ҡағылмаған һүҙҙе һөйләмә. Әгәр ҙә һин бер һүҙ һөйләһәң, һин бит уның хужаһы булмайһың, ә ул һинең хужаң була».
     Бына шуға күрә лә Ғабдуллаһ ибн Мәсғүд : «Төрмәгә ябырға иң лайыҡ ағза — ул тел», — тип әйтте.
     Бер мәл Мөхәммәд ﷺ сәфәрҙә ваҡытта Мөғәз ибн Джәбәлгә: «Һиңә иң мөһим нәмә, уның нигеҙе һәм иң юғары нөктәһе тураһында хәбәр итәйемме?» — тине. Ул әйтте: «Әйҙә, йә Аллаһтың илсеһе!» Ул әйтте: «Иң мөһим нәмә ул — Ислам дине, уның нигеҙе — намаҙ, ә иң юғары нөктәһе — Аллаһ юлында дошмандарға ҡаршы һуғышыу». Артабан ул әйтте: «Ошоларҙың бөтөнөһөн дә тотоп тороусы нәмә хаҡында һиңә хәбәр итәйемме?» Ул әйтте: «Әйҙә, йә Аллаһтың илсеһе!» Артабан ул телен тотто һәм әйтте: «Мына ошоно (ағзаны) һаҡла». Мөғәз ибн Джәбәл һораны: «Эйе шул, йә Аллаһның илсеһе! Әллә беҙҙе һөйләгән һүҙҙәребеҙ өсөн ғазаплаясаҡтармы?» Мөхәммәд  ғәжәпләнеп әйтте: «Әсәйең һине юғалтһын! (Ғәжәпләнгәндә әйтелә торған һүҙ). Әллә кешеләр телдәре ярҙамын да ирешкән гонаһтарҙан башҡа тағы берәр нәмә өсөн йөҙҙәре менән утҡа аталасаҡмы?» (Тирмизи).
     Ҡиәмәт көнөндә кеше хатта уйламайынса әйткән һүҙҙәре өсөн дә ғазапҡа тартыла. Мөхәммәд , шулай тип әйтә: «Дөрөҫөн әйткәндә, кеше үҙе лә иғтибар итмәйенсә Аллаһ риза була торған бер һүҙ генә әйтә һәм Аллаһ шуның менән уны дәрәжәләргә күтәрә. Шулай уҡ кеше үҙе лә иғтибар итмәйенсә Аллаһтың асыуын сығара торған бер генә һүҙ әйтә һәм Ул уны шуның арҡаһында йәһәннәмгә ата» (Бохари).
     Әл-Хәсән әл-Басри әйтә: «Элекке ваҡытта шулай тип әйтәләр ине: «Мөьминдең теле йөрәге артынан йөрөй. Әгәр ҙә ул берәр нәмә әйтергә теләһә, башта уның тураһында йөрәге менән уйлай, ә унан һуң әйтә. Монафиҡтың теле йөрәге алдында йөрөй. Әгәр ҙә ул берәр нәмә әйтергә теләһә, уны теле менән әйтә, ә йөрәге менән уның тураһында уйламай».
     Алдағы хәҙистән йомғаҡ яһап, мосолман кешеһе һәр һүҙен уйлап һәм үлсәп һөйләргә тейешле. Әгәр ҙә уның әйтәсәк һүҙендә файҙа булмаһа, был осраҡта иң яҡшыһы — өндәшмәй тороү. Мөхәммәд ﷺ әйткән: «Кем дә кем Аллаһҡа һәм Ҡиәмәт көнөнә ышанһа, хәйерле һүҙ әйтһен йәки өндәшмәһен» (Бохари, Мөслим).
     Хәйерле һүҙгә Ислам динендә яҡшылыҡҡа өндәү, насарлыҡтан тыйыу, Аллаһны иҫкә алыу, кешеләрҙе шатландырыусы һүҙҙәр инә. Әгәр ҙә кеше әйтәсәк һүҙенең файҙа килтереүенә шикләнһә, уны әйтмәү яҡшы.
    Мөхәммәд ﷺ әйткән: «Әҙәм балаһының яҡшылыҡҡа өндәү, насарлыҡтан туҡтатыу һәм Аллаһны иҫкә төшөрөүҙән ҡала һәр әйткән һүҙе үҙенә ҡаршы буласаҡ» (Ибн Мәджәһ, Тирмизи).
     Имам ән-Нәүәүи «Әл-азкар» китабында: «Бәлки, дини вазифалар менән йөкләтелгән һәр бер кеше телен файҙа булмаған һүҙҙәрҙән һаҡларға тейеш. Әгәр ҙә һөйләүе менән һөйләмәүе бер тигеҙ булһа, ул ваҡытта уны ҡалдырыу сөннәт. Сөнки мөбах һүҙ кешене мәкруһ йәки харам һүҙ һөйләүгә этәрергә мөмкин».
    Тел менән ҡыла торған гонаһтарға килһәк, улар түбәндәгеләр: ялған, ғәйбәт һөйләү, һүҙ таратыу, һүгенеү, кешене мыҫҡыл итеү, түбәнәйтеү.
    Кешеләр күп ваҡытта ғәйбәт һөйләүҙән ҡурҡмай. Киреһенсә, улар ғәйбәт һөйләп тәм таба. Бер ваҡытта, Мөхәммәд : «Һеҙ ғәйбәттең ни икәнен беләһеҙме?» — тине. Кешеләр: «Аллаһ һәм Уның илсеһе белеүсерәк», — тип яуап бирҙе. Ул әйтте: «Ғәйбәт — ул ҡәрҙәшеңде яратмай торған яғы менән иҫкә алыу». Бер кеше һораны: «Әгәр ҙә минең әйткән һүҙем ҡәрҙәшемдә булһа?» Ул әйтте: «Әгәр әйткән һүҙең унда булһа, һин уның тураһында ғәйбәтен һөйләнең. Әгәр ҙә булмаһа, һин уға яла яҡҡан булаһың» (Нәсәүи).
    Аллаһ Тәғәлә ғәйбәт һөйләүҙең сирҡаныс бер ғәмәл икәнлеген күрһәтеп, Ҡөръәндә шулай тип әйтә:
                                 وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ
     «үә ләә йағтәб бәғдукүм бәғдан ә йүхиббү әхәдүкүм әййәькүлә ләхмә әхыииһи мәйтәң фәкәриһтүмүүһү үәттәҡу-ллааһа иннә-ллааһа тәүүәәбу-ррахиим».
     «Шымсылыҡ менән булышмағыҙ, бер-берегеҙҙең ғәйбәтен һатмағыҙ. Кем үлгән туғанының итен ашарға теләр?! Ерәнәһегеҙ бит унан. Аллаһынан ҡурҡығыҙ! Аллаһ тәүбәне ҡабул итә. Ул рәхимле!»
                                                                                                                                   (Худжурат — 49/12).
    Аллаһ Тәғәлә был аятта кешенең намыҫын бысратыуҙы, ғәйбәтен һөйләүҙе йәне сыҡҡан кешенең итен ашау менән сағыштыра. Итен ашаусы кешенән мәйет үҙ-үҙен яҡлай алмаған кеүек, ғәйбәте һөйләнелгән кеше лә үҙен ғәйбәт һөйләүсенән яҡлай алмай, сөнки ул уның янында түгел, уны күрмәй һәм ишетмәй.
     Ибнүл-Мөбәрәк әйтә: «Әгәр ҙә мин берәр кеше тураһында ғәйбәт һөйләргә теләһәм, атай-әсәйем тураһында ғәйбәт һөйләр инем. Сөнки улар минем әжер-сауабыма күберәк лайыҡлы».
     Тел менән ҡыла торған гонаһтарға шулай уҡ һүҙ йөрөтөү ҙә инә. Ғәрәп телендә һүҙ йөрөтөү «нәмимә» тип атала. Нәмимә — кешеләр араһын боҙоу, уларҙың дәрәжәһен төшөрөү ниәте менән ишеткән һәр һүҙҙе һөйләүҙе аңлата. Аллаһ Тәғәлә әйтә:
                                                                                                                                                  1. وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ
     1. Үәйлүл-ликүлли һүмәзәтил-лүмәзәһ
     1. Бәлә бөтә яман телле ғәйбәтсегә,
 
    «Һәр һүҙ йөрөтөүсе, яманлаусы кешегә ғазап булһын!» (Һүмәзәһ – 104/1).
    Ибн Ғәббәстән, «Аллаһ ғазап булыу менән ҡурҡытҡан «һүмәзәһ» кем ул?», — тип һоранылар. Ул әйтте: «Ул — һуҙ йөрөтөүсе, кешеләр араһын айырыусы, уларҙың намыҫын бысратыусы».
    Боронғолар шулай тип әйтте: һүҙ йөрөтөүсе бер сәғәт эсендә сихырсы бер айҙа боҙа алмаған нәмәләрҙе боҙа. Бына шуға күрә лә һүҙ йөрөтөүсе туранан-тура йәннәткә кермәй. Мөхәммәд ﷺ әйткән: «Һүҙ йөрөтөүсе (нәммәм) йәннәткә инмәй» (Бохари).
    Һүҙ йөрөтөүсе кеше иң әүәл ҡәберҙә ғазаплана, ә унан һуң йәһәннәмдә ғазап күрә. Ғабдуллаһ ибн Ғәббәс, шулай тип әйткән: «Бер ваҡытты Мөхәммәд ﷺ ике ҡәбер эргәһенән уҙҙы. Ул әйтте: «Дөрөҫөн әйткәндә, улар икеһе лә ғазаплана, ләкин һаҡланыуы бик үк ауыр булмаған гонаһтар өсөн түгел. Уларҙың береһе һейҙегенән паҡланманы, ә икенсе һүҙ йөрөтә ине». Шунан һуң ул бер сыбыҡ алып, уны икегә һындырҙы һәм уларҙы ике ҡәбергә ҡаҙаны. Кешеләр һораны: «Йә Аллаһтың илсеһе! Һин ни өсөн шулай эшләнең?» Ул әйтте: «Бәлки ошо ике ағас сыбығы ҡороғанға хәтле Аллаһ уларҙың хәлен еңеләйтер» (Бохари).
     Әбү Ләһәбтең ҡатыны йәһәннәмдә ғазапланыуын бер сәбәбе һүҙ таратып, кешеләргә зыян килтереүенә бәйле. Аллаһ Тәғәлә уға асыуланып Ҡөръәндә шулай тип әйтә:
                                                                                                                                      3. سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ
                                                                                                                                      4. وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ
    3. Сәйасләә нәәраң ҙәәтә ләһәб.
    4. Үә-мра'әтүһү хәммәәләтәл-хәтаб
    3. Ул ялҡынлы утта яныр,
    4. ә ҡатыны шунда утын ташыр
    «(Әбү Ләһәб) ялҡынлы утҡа инәсәк һәм уның утын ташыусы — һүҙ йөрөтөүсе ҡатыны ла утҡа инә». (Мәсәд: 111/3-4).
Ғабдуллаһ ибн Ғәббәс, Мөжәһид әс-Судди, әл Фарра исемле тәфсир ғалимдары «утын ташыусы» тигән һүҙ күсмә мәғәнәлә «һүҙ йөрөтөүсе»не аңлата тинеләр. Утын ут ҡабыҙырға ярҙам итһә, һүҙ йөрөтөү кешеләр араһында дошманлыҡ һәм нәфрәт хисе ҡабыҙырға ярҙам итә.
    Шулай уҡ Нух менән Лут пәйғәмбәрҙәрҙең ҡатындары ла һүҙ йөрөткәндәре өсөн йәһәннәмгә индерәләсәк. Аллаһ Тәғәлә әйтә:
    «Аллаһ кәферҙәргә миҫал итеп Нух һәм Лут (пәйғәмбәрҙәр) ҡатындары килтерҙе. Улар ҡолдарыбыҙҙан булған ике яҡшы ҡолдың (ҡатындары) ине һәм улар икеһе лә уларға хыянат итте. Улар икеһе лә (пәйғәмбәрҙәр) уларҙы (ҡатындары) Аллаһтың (ғазабынан) ҡотҡара алманы. Уларға: «Утҡа (йәһәннәмгә) инеүселәр менән бергә утҡа инегеҙ», — тип әйтелде» (Тәхрим — 10).
    Ғабдуллаһ ибн Ғәббәс, был аятты аңлатып шулай тип әйтә: «Бер пәйғәмбәрҙең ҡатыны ла зина ҡылманы. Уларҙың ирҙәренә хыянат итеүҙәре дин менән бәйле булды. Нух пәйғәмбәрҙең ҡатыны кешеләргә ире тураһында: «Ул аҡылдан яҙған», — тип әйтә ине. Ә Лут пәйғәмбәрҙең ҡатыны ире янына килгән ҡунаҡтар тураһында кешеләргә хәбәр итте». Йәғни был ике ҡатын да ирҙәрен кешеләргә яманлап, уларҙың серҙәрен һөйләп йөрөнө һәм шул сәбәпле йәһәннәмгә керҙеләр.
    Аллаһ Тәғәлә барыбыҙҙы ла тел афәтенән һаҡлаһын, уны бары тик хәйерле һөйләүҙә генә ҡулланырға ярҙам итһен!

                                                               «Йома вәғәҙҙәре», Алмаз Сафин ибн Ғабдрахман, татарсанан тәржемә һәм өҫтәлмәләр менән

     Телдең хаҡы: https://nazir1965.com/din/telde%D2%A3-xa%D2%A1y.html   

     Тел бәләләре: https://nazir1965.com/v%D3%99%D2%93%D3%99zd%D3%99r/tel-b%D3%99l%D3%99l%D3%99re.html