Ҡаза намаҙҙары
Ҡаза намаҙҙар тураһындағы мәҡәләләр төрлө китаптарҙан тулы булһын өсөн алынды.
"Ислам нигеҙҙәре" Имам Әғзәм Әбү Хәнифә мәҙһәбе буйынса
Һәр аҡыллы мосолман ир-егет һәм ҡатын-ҡыз бәлиғ булғандан һуң бөтөн дини вазифалар менән бергә биш ваҡыт намаҙҙы үтәргә тейеш. Шунлыҡтан, намаҙҙы уҡымай ҡалдырыу ҡәтғи тыйыла. Ҡөрьән Кәримдә Аллаһы Тәгәлә илле биш урында һәр мосолманга намаҙ уҡыуҙы әмер иткән, утыҙ өс урында намаҙҙың зәкәт менән бергә фарыз икәнлеген әйткән.
Ҡөрьән Кәримдә намаҙ тураһында барлығы йөҙҙән артыҡ урында иҫкә алына. Намаҙ хаҡындағы әмерҙең шул ҡәҙәр ҡат-ҡат әйтелеүе, бер яҡтан, намаҙҙың өҫтөнлөклө булыуына һәм сауабына ишаралаһа, икенсе яҡтан, намаҙҙан баш тарткан өсөн яуап биреүҙең бик ауыр булғанлығына дәлил булып тора.
Пәйғамбәребеҙ бер хәҙис-шәрифендә: «Аллаһы Тәғаләнең Ҡиәмәт көнөндә ҡолдарын яуапҡа тарттырғанда иң беренсе һорауы намаҙ тураһында буласаҡ», — тип намаҙ хисабын теүәл биреүселәрҙең бүтән яуаптары ла еңел биреләсәген, был хисапты теүәл бирә алмағандарҙың башка мәсьәләләрҙә лә ҡыйынлыҡта ҡаласағын аңлатҡан.
Бер кеше бер намаҙ урынына миллиондарса һум аҡсаны саҙаҡа итеп бирһә, йәки береһенең ике рәҡәғәт намаҙы урынына йөҙ рәкәғәт намаҙ уҡыһа ла, намаз бурысы һәм яуаплылығы шулар менән бөтмәй, алынмай, түләнмәй. Намаҙ кемгә фарыз — ул шул бәндәнең үҙе тарафынан уҡылыуы менән үтәлә, һәм шунлыҡтан бер кешенең ғәфләт, ғәмһеҙлек йәки ялҡаулыҡ һөҙөмтәһендә үҙ ваҡытында уҡымаған намаҙы булһа, ул кисекмәҫтән ҡазаһын уҡырға һәм был намаҙҙы ҡазаға ҡалдырғаны өсөн тәүбә һәм истиғфар ҡылырға тейеш.
Намаҙҙа бурысы булған кеше, бурыстарын һанап сығып, ҡалдырылған иң һуңғы намаҙынан башлап ҡаза ҡылырға тейеш. Иң әүәлгеһенән башларға яраһа ла, иң камил йәштә ҡалдырылған намаҙҙар өсөн яуаплылыҡ иң ауыры булыуын иҫкә алып, шуларҙы ғәфү иттереүҙән башларға кәрәк тигән фекер тыуа. Ҡазаны үтәгәндә, фарыз һәм витр намаҙҙар ғына ҡаза ҡылына. Сөннәттәр ҡаза ҡылынмай.
Ҡаза намаҙы, намаҙ уҡыу тыйылған ваҡыттарҙан тыш, тәүлектең теләһә ниндәй ваҡытында уҡыла ала. Ҡазаларын уҡыған кеше тәһәжжүд, әүүәбин, духа, тәсбих намаҙҙарын һәм мөбәрәк кисәләрҙә уҡыла торған хәжәт, башҡа нәфел намаҙҙарын уҡый ала. Бында һис бер тыйыу, сикләү юҡ (Ибне Ғәбидин, 1-се том, 688-се бит).
Намаҙҙың ҡазаһы (Ғибәҙәти Исләмиә)
1. Биш ваҡыт намаҙҙың һәр береһен үҙ ваҡыттарында әдә* ҡылыу фарыздыр. Ғөҙөрһөҙ, ваҡытында уҡымай ҡалдырыу һис дөрөҫ булмаҫ.
2. Әгәр ҙә бер намаҙ үҙ ваҡытында уҡылмай ҡалһа, уны икенсе ваҡытта ҡаза** ҡылыу, ваҡыты сыҡҡандан һуң үтәп ҡуйыу фарыз булыр.
3. Иртәнге намаҙ ҡояш сыҡҡансы уҡылмай ҡалып, өйлә ваҡыты еткәнсе ҡаза ҡылынһа, сөннәте лә, фарызы ла ҡаза ҡылыныр. Әгәр өйлә ваҡыты еткәс ҡаза ҡылынһа, фарызы ғына ҡаза ҡылыныр.
4. Башҡа намаҙҙарҙың фарыздары ғына ҡаза ҡылыналыр. Сөннәттәре һис ҡаза ҡылынмаҫтар.
5. Ваҡытында уҡылмай ҡалһа, йәстү намаҙы менән бергә витр намаҙы ла ҡаза ҡылыныр.
6. Йома намаҙын уҡый алмаған кеше, ул көндө өйлә уҡыр.
7. Ғәйет үә тәрауих намаҙҙары үҙ ваҡытында уҡылмай ҡалһалар, һуңынан ҡаза ҡылынмай.
8. Әгәр намаҙ йәмәғәт менән ҡаза ҡылынһа, ҡысҡырып уҡый торған рәҡәғәттәрҙә имамға ҡыйра әтте ҡысҡырып уҡыу үәжиб булыр. Әгәр ҙә яңғыҙ ҡаза ҡылынһа, һәр рәҡәғәттә ҡыйра әтте эстән уҡыу үәжиб булыр.
9. Ҡазаға ҡалған. намаҙҙарҙың тәртиптәре мәғлүм булғанда, тәртиптәре менән ҡаза ҡылыу тейеш. Мәҫәлән, бер көндөң биш ваҡыт намаҙы ла ҡазаға ҡалһа, иртә намаҙынан.
10. Бер кешенең ғүмерендә дүрт-биш кенә намаҙы ҡазаға ҡалған булһа, ул кешегә ваҡыты кергән намаҙҙы уҡымайынса иң тәүҙә ҡазаға ҡалған намаҙҙы уҡыу, ваҡыты кергән намаҙҙы ҡазанан һуң уҡыу фарыз булыр. Мәҫәлән, өйлә намаҙы ҡазаға ҡалған кешегә икенде ваҡыты кергәс, иң тәүҙә өйләне ҡаза ҡылып, икендене унан һуң уҡыу фарыздыр.
11. Әгәр үҙ ғүмерендә алты намаҙы ҡазаға ҡалған булһа, ул кешенең ихтыярында: теләһә ҡаза намаҙын тәүҙә уҡыр, теләһә ваҡыты кергән намаҙын тәүҙә уҡыр.
12. Намаҙҙы ҡаза ҡылыр алдынан аҙан үә ҡамәт уҡыу сөннәттер. Ләкин өс намаҙҙы бер ваҡытта ҡазалаһа, барыһына бер аҙан ярай. Әммә һәр береһе өсөн берәр ҡамәт кәрәк булыр.
13. Ҡаза ҡылынасаҡ намаҙға ошолай ниәт ҡылыныр:
«Ниәт ҡылдым фәлән көндә, фәлән ваҡытта уҡылмай ҡалған фәләң намаҙымдың ике рәкәғәт фарызын үтәмәккә, халисан лилләһи Тәғәлә. Аллаһу әкбәр».
14. Үҙ ғүмерендә бик күп намаҙҙары ҡазаға ҡалған кеше, ҡартайғас шуларҙы ҡаза ҡылмаҡсы булһа, ошолай ниәтләр: «Ниәт ҡылдым ваҡытында уҡылмай ҡалған иртәнге намаҙҙарымдың иң һуңғыһына ҡаза ҡылмаҡҡа, халисан лилләһи Тәғәлә. Аллаһу әкбәр». Башҡа намаҙҙарға ла шул рәүешле.
Иртәнсәк ҡаза ҡылғанда ҡояш һөңгө буйы ҡалҡмайынса намаҙ уҡыу тыйылғанға иғтибар итегеҙ.
* Әдә — ғәмәлде ваҡытында үтәү тимәктер.
** Ҡаза-- ғәмәлде ваҡыты сыҡҡандан һуң үтәү тимәктер. башлап, йәстү үә витрға ҡәҙәрле тәртипттәре буйынса ҡаза ҡылыу тейеш.
Ханафитский фикх, том 1
Возмещение (када) пропущенных молитв
Возмещением (када) пропущенной молитвы является обязательное действие, совершаемое после истечения времени этой молитвы.
Желательно стараться возмещать пропущенное как можно быстрее. Откладывать возмещение, когда накапливается много пропущенных молитв, разрешается по уважительной причине, которыми, помимо опасения за жизнь и здоровье, может считаться и занятость заботами о детях или удовлетворением потребностей семьи. В подобных случаях возмещать пропущенное следует в свободное время.
Возмещение пропущенных молитв предпочтительнее совершения молитв добровольных, за исключением добровольных молитв, относящихся к категории «ас-сунан ар-раватиб», и тех молитв, о которых упоминается в хадисах, например, молитвы в два ракаата после малого омовения, молитвы в два ракаата в знак приветствия мечети или добровольной молитвы (духа).
Возмещение предписанной молитвы относится к числу предписанных (фард) действий, возмещение же обязательных (ваджиб) молитв, например, витра — молитвы, совершаемой по обету, или добровольной молитвы, которая стала недействительной в силу тех или иных причин, рассматривается как обязанность.
Указанием на узаконенность возмещения служат соответствующие действия Пророка, а также его слова, приводимые в «Сахих» аль-Бухари: «Если кто-нибудь забудет о молитве, пусть помолится, когда вспомнит о ней. Нет иного искупления, кроме этого, а Аллах Всевышний сказал: “...и твори молитву, чтобы помнить обо Мне”» (Коран, 20:14).
Сообщается, что однажды Пророк и его сподвижники, находившиеся в пути, проспали утреннюю молитву. Первым, когда солнце уже показалось, проснулся Посланник Аллаха, а потом в страхе поднялись и мы. (Пророк) велел: «“Садитесь верхом”, после чего мы сели верхом и тронулись в путь. Когда же солнце поднялось над горизонтом, (Пророк) спешился и велел мне подать мой сосуд для омовения, в котором было не много воды. Потом он совершил более краткое по сравнению с обычном омовение, а потом Билял возгласил азан, и Пророк совершил добровольную молитву в два ракаата и предписанную утреннюю молитву, поступив также, как он поступал ежедневно» (Муслим).
Сообщается, что в (один из) дней битвы у рва Умар б. аль-Хаттаб вернулся (в лагерь мусульман) после захода солнца и принялся ругать неверных курайшитов, (а потом) сказал: «“О, Посланник Аллаха, едва я успел закончить послеполуденную молитву, как солнце начало уходить за горизонт!” Пророк же воскликнул: "Клянусь Аллахом, а я (вообще) не совершил её!” Затем... он совершил омовение, а когда солнце зашло, он (сначала совершил молитву аср, а после этого — магриб» (аль-Бухари).
Возмещение пропущенной молитвы подобно её совершению, возмещаются же пропущенные молитвы в порядке очерёдности. Передают, что в один из дней битвы у рва многобожники отвлекли Посланника Аллаха от совершения четырёх предписанных молитв, (освободился же он только после того) как с начала ночи прошло немало времени. По велению (Пророка) Билял возгласил азан и объявил о начале молитвы, после чего (Пророк) совершил пропущенную молитву зухр. Потом (Билял снова) объявило начале молитвы, и (Пророк) совершил (пропущенную) молитву аср; потом (Билял снова) объявил о начале молитвы, и (Пророк) совершил (пропущенную) молитву магриб, а потом (Билял снова) объявил о начале молитвы, и (Пророк) совершил (пропущенную) молитву иша (ат-Тирмизи).
Возмещать пропущенные предписанные молитвы и витр необходимо в порядке очерёдности их совершения, если для этого имеется достаточно времени, а количество пропущенных молитв невелико.
Если же времени мало, то обязанность очерёдности их возмещения снимается, откладывать же предписанную молитву ради возмещения пропущенной не следует. Эта обязанность снимается и в том случае, когда человек забывает о пропущенных молитвах, так как это лишает его возможности возместить их, а Аллах возлагает на человека лишь то, что ему по силам.
Тому, кто вознамерится возместить пропущенную молитву, следует определить, о какой именно молитве идёт речь.