Хәҙрәти Ғәли һүҙҙәренән
«Нәһеж әл-Бәлағә» — «Һөйләм оҫталығы».«Нәфис һүҙ оҫталығына юл, йәки тел хикмәттәре»
Хәҙрәте Ғәлиҙең хикмәтле һүҙҙәренән бер нисә өлгө. «Үҙенең ғәмәлдәрен һәм ғилемен, һөйөүен һәм нәфрәтен, тапҡанын һәм юғалтҡанын, һөйләгәнен һәм өндәшмәй тороуын, эшен һәм һүҙен — бөтәһен дә Аллаһы Тәғәлә хаҡына тип башҡара белгән кеше, бәхетле була»
* * *
«Намаҙ уҡыған кеше әгәр ҙә үҙенең баш өҫтөндә Аллаһ рәхмәтенең күпме урын алғанын белә ҡалһа, сәждәгә барып, ул башын да күтәрмәй намаҙ уҡып ҡына торор ине».
* * *
«Һиңә, улым, Аллаһ бойорғандарҙы үтәп кенә тороуҙы, Уның тураһындағы хәтергә күңелеңдә урын биреп, Уның диненә ныҡлап тотоноуҙы васыят итеп ҡалдырам. Васыятымдан айырылмаһаң, Аллаһ менән элемтәлә шунан да нығыраҡ нәмә тапмаҫһың».
Үҙенең тарафтарҙарына мөрәжәғәт итеп, Ғәли хәҙрәт әйтә: «Күк ҡапҡалары бер нисә осраҡта ғына асыҡ була: ямғыр яуғанда, изге (ғәҙел) яу барғанда, намаҙға саҡырыр аҙан әйтелгәндә, таң атҡанда һәм ҡояш сыҡҡанда Ҡөрьән уҡыған ваҡытта», — ти.
* * *
«Дүрт төрлө нәмәгә рөхсәте булған кеше дүрт төрлө мәрхәмәттән мәхрүм була алмай: күктәргә, өмөт бағлап доға ҡылыр мөмкинлеге булғандың — яуаптан, тәүбә итергә мөмкинлеге булғандың — гонаһтары ярлыҡаныуҙан, ғәфү үтенә белгәндең — ғәфү итеүҙән, шөкөр итә белгәндең яңынан-яңы ниғмәттәр алыу мөмкинлегенән».
* * *
«Иманһыҙлыҡтан һаҡлана күр. Иманһыҙлыҡ — ул бик оло гонаһ. Үҙенең енәйәткә бирелеп йөрөгәне өсөн иманһыҙ кеше язаһын алмай ҡалмаҫ».
* * *
«Ҡаты бәғерле булыуҙан һаҡлан. Ҡаты бәғерле кешенең тормошо яҡтылыҡ тигәнде белмәҫ».
Быға дәлил булырлыҡ миҫалдарҙы «Нәһеж әл-Бәлағә» китабын төҙөүсе ғалим Әс-Сәйид әр-Рази Ҡөрьәндән дә килтереп китә.
«Әгәр ҙә кем дә булһа берәү бер насарлыҡ эшләп йәки иманһыҙлыҡҡа барып ҡуйғандан һуң Аллаһтың ярлыҡауын һорар булһа, Аллаһты ла Ғәфү итеүсе, Мәрхәмәт-Шәфҡәт эйәһе булараҡ табыр».
«Ән-Ниса» («Ҡатын-ҡыҙҙар») сүрәһе, 110-сы аят
* * *
«Әгәр ҙә һеҙ шөкөр итеүселәрҙән булһағыҙ, Мин үҙем дә һеҙгә булған мәрхәмәтемде ишәйтеп кенә торормон».
«Ибраһим» сүрәһе, етенсе аят
* * *
«Шулай ҙа булып ҡуйыуы мөмкин: Аллаһтан һеҙ нимәнелер һорап, доға ҡылырһығыҙ, ә Ул һорағанығыҙҙан да яҡшырағын биреү ниәте менән уны бирмәйерәк торор».
* * *
«Аллаһ илсеһенә берәү килеп, бер ваҡыт: «Аллаһы Тәғәләнең һәм бәндәләрҙең дә һөйөүенә лайыҡ булырлыҡ һәм шуның өсөн Аллаһ миңә донъя малы, тән сәләмәтлеге биреп һәм ғүмеремде оҙайтып, Йәннәттәрҙә һинең менән бергә булыу мөмкинлеге бирер берәр нәмәгә өйрәт әле», — тип үтенә. Бының өсөн һиңә алты төрлө ҡанун-ҡағиҙәне үтәй белергә тура киләсәк, ти пәйғәмбәре ғәләйһис-сәләм:
— Аллаһтың һөйөүен теләһәң, унан ҡурҡа һәм уға ғына тәүәккәлләп йәшәргә өйрән;
— бәндәләрҙең дә һөйөүен теләр булһаң, уларға ҡарата игелекле бул, кешеләрҙең байлығына ла ҡыҙығып барма;
— әгәр ҙә Аллаһтың байлыҡ биреүен теләһәң, үҙең дә бар малыңдың зәкәтен биреп кенә тор;
— әгәр ҙә Аллаһтың тән сәләмәтлеге биреүен теләһәң, мохтаждар файҙаһына үҙең дә мөмкин тиклем күберәк бирергә тырыш;
— Аллаһтан ғүмерең оҙонлоғон теләр булһаң, ҡәрҙәшлек элемтәләрен нығытып ҡына торорға тырыш;
— әгәр ҙә Аллаһтың Йәннәттәрҙә минең менән бергә урынлаштырыуын теләһәң, тиңдәше булмаған Көс-Ҡеүәт эйәһе Аллаһ алдында сәждәлә күберәк тор».
* * *
«Эй, Күмәйел! Мал артынан ғына ҡыуып йөрөгән кеше йәшәгән йылдарында уҡ тере мәйеткә әйләнә, хикмәт эйәләренең ғүмере замандар ахырына тиклем һуҙыла. Тәндәре тупраҡҡа әйләнә, әммә яҡты хәтере күңелдәрҙә мәңгегә һаҡлана».
* * *
«Аҙғынлыҡтарға бирелгәндә шуны хәтереңдән сығарма, унан алған ләззәттәрҙең ваҡыты сикле, эҙемтәләре генә бик оҙаҡҡа бара».
* * *
«Ҡомһоҙлоҡ, ас күҙлелек,, һаранлыҡ һәм ҡурҡаҡлыҡтар кеше тәбиғәтендәге төрлө-төрлө сифаттар булыуға ҡарамаҫтан, уларҙың төп сығанағы бер — Аллаһты таный белмәү».
* * *
«Бер аяғы менән гүргә килеп баҫҡанда ла байлыҡ артынан ҡыуыуҙы ташлай алмаған бахырҙар аҙмы был донъяла?»
* * *
«Ике нәмә кешене һәләкәткә (ә һәләкәт йәһәннәмгә) алып бара: улар — фәҡирлеккә төшөүҙән ҡурҡыу менән сама белмәҫ тәкәбберлек».
* * *
«Үҙ-үҙеңә генә иҫең-аҡылың китеп йөрөүҙән һаҡланығыҙ, ялағайҙарға яҡын бармағыҙ, шайтан ҡулындағы төп ҡорал ана шулар».
* * *
«Эт һуғарып йөрөүгә, мәғәнәһеҙлеккә, ялҡаулыҡҡа бирелгән кеше бер ваҡытта ла көн күрмәҫ»,
«Баҡсаларҙа йыйған бер гөлләмә». Иран. Исфаһан.1999
* * *
Үҙенең улы Хәсәнгә нәсихәт биреп өйрәтә мөьминдәр әмире Ғәли хәҙрәт: «Минән, улым, дүрт нәмәгә өйрәнеп ҡал да, шуларға тағы ла дүрт нәмәне өҫтәп ҡуй, кәңәшемде тотһаң, отолоу тигәнде белмәҫһең: тормошта иң оло байлыҡ — аҡыл, иң ҙур фәҡирлек — ахмаҡлыҡ, ҡырағайлыҡтың да ҡырағайырағы — маһайып йөрөү, иң яҡшы табыш — күркәм холоҡ.
Ахмаҡ менән, улым, дуҫ булыуҙан һаҡлан, һиңә уның файҙа килтерергә теләгәне зыян булып сығыр; һаран менән дуҫлашыуға барма, һиңә иң кәрәк булған ваҡытта ул ҡасып ҡалыр; енәйәтсе менән дуҫ була күрмә, ул һине бер тин тормаҫ нәмәгә һатып ебәрер; ялғансы менән дуҫлашма, ялғансы ул сағымға оҡшаш: алыҫтағын яҡын итеп, яҡындағын йыраҡҡа күсереп күрһәтә белә».
* * *
Ярандарының береһе ауырып киткән ваҡытта килеп ул: «Һиңә килгән был бәләләр сәбәпле, Аллаһ һинең ваҡ-төйәк гонаһтарыңды юйып ташлаһын, сөнки ауырыуҙар менән килгән бәләләр әжер-сауаптарға сәбәп була алмай. Ағастарҙағы ҡороған япраҡтарға оҡшатып, улар бәндәнең бәләләрен тарҡатып ҡына ебәрә. Әжер- сауаптарға ла кеше теле һөйләп торған хикмәтле һүҙҙәре, ҡулдары менән эшләгән ғәмәлдәре, аяҡтары менән йөрөгән юлдары сәбәпле генә лайыҡ була ала. Үҙе теләгән ҡолдарынан Аллаһу Сүбехәнә үә Тәғәлә ниәттәре дөрөҫ, күңелдәре изге булғандарҙы ғына Йәннәттәренә индерә».
* * *
«Миңә тиклем бер кем дә аңлатып бирмәгән кеүек итеп мин һиңә Исламдың ниндәй булыуын тасуирлап бирергә теләйем: Ислам— ул күндәмлек, ә күндәмлек — ул ныҡлы инанғанлыҡ, ныҡлы инанғанлыҡ — ул инаныуыңды дөрөҫләп тә тороу, дөрөҫләп тороу, тимәк, — бойомға ашырыу — әҙәп менән уны һаҡлап та тота белеү ә һаҡлап тотоу — ғәмәл».
* * *
«Дүрт төрлө нәмә бирелгән кешегә башҡа дүрт төрлө нәмә кире ҡағылмаҫ: доға ҡылырға мөмкинлек бирелгән кешенең доғаһына яуап бирелеүҙә, тәүбә итергә мөмкинлеге булған кешенең тәүбәләре ҡабул ителеүҙә, ғәфү үтенгәнгә — ярлыҡауҙа, шөкөр итә белгәнгә игелектәре ишәйтелеп кенә тороуҙа ҡаршылыҡ булмаҫ».
* * *
«Ураҙа тотоп йөрөгән күпме кешеләр өсөн ураҙала аслыҡ менән һыуһап йөрөүҙәрҙән, намаҙға баҫҡан күпме кеше өсөн ҡыям — йоҡоһоҙлоҡ менән ауырлыҡтан башҡа бер нәмә түгел — Аллаһтың бындай бәндәләре өсөн ятып йоҡлау йәки табын ҡороп ултырыу, бәлки, яҡшыраҡ та булыр!»
* * *
«Хакимиәт эйәһе арыҫланға атланып йөрөгән һыбайлы кеүек, бөтәһе лә уға көнләшеп ҡарай, ә һыбай йөрөгән хәлен үҙе генә белә».
Башҡортса дини календарь